Het Vlaams Parlement heeft vorige week de nieuwe eindtermen voor de eerste graad secundair onderwijs goedgekeurd. Daarbij werden niet alleen erg ambitieuze en eigentijdse keuzes gemaakt, maar werden ook inhoudelijke bakens verzet. Wat leerlingen vandaag op school moeten kennen en kunnen, is niet hetzelfde als wat leerlingen aan het einde van de vorige eeuw moesten kennen en kunnen. Onder invloed van digitalisering en globalisering is de samenleving tijdens de afgelopen 30 jaar technologischer, diverser, hyperactiever en dynamischer geworden: een onderwijs dat haar kwaliteit afmeet aan de curriculumvereisten van de vorige eeuw verliest daardoor aan maatschappelijke relevantie. Wie beweert dat het niveau van het onderwijs in de 21ste eeuw daalt maar daarbij 20ste-eeuwse maatstaven hanteert, dwaalt.
Vanaf 2019 moeten leerlingen van 14 jaar nog beter dan voorheen in staat zijn om verantwoord en kritisch met een overvloed aan informatie om te gaan en de betrouwbaarheid van informatiebronnen te controleren. Ze moeten diepgaander dan voorheen de bouwstenen van digitale systemen leren doorgronden, problemen in technologische omgevingen leren oplossen, en mediawijs met moderne technologie kunnen omgaan. Ze moeten meer dan ooit in staat zijn om keuzes te maken in hun maatschappelijk functioneren die te rijmen vallen met principes van duurzame ontwikkeling. Ze moeten nog beter dan voordien leren omgaan met sociale en culturele diversiteit en allerlei burgerschapscompetenties verwerven om volwaardig te kunnen participeren in een democratische samenleving. Ze moeten meer dan ooit hun eigen leer- en onderzoeksprocessen kunnen reguleren en aansturen. En ja, ook in de 21ste eeuw moeten leerlingen veel kennis opdoen: de eindtermen bevatten een zeer uitgebreide en expliciete kenniscomponent. Maar nog veel minder dan tijdens de vorige eeuw moeten leerlingen kennis opdoen om die letterlijk als papegaaien te reproduceren op toetsen, overhoringen en examens. Laten we de feiten onder ogen zien: tijdens de afgelopen 25 jaar zijn machines veel beter en sneller geworden dan mensen in het absorberen van informatie en het letterlijk reproduceren ervan. In een tijd waarin we ons zorgen maken over de vele taken en jobs die machines van de mens overnemen, moeten we ons afvragen hoe wijs het is dat we in ons 21ste -eeuwse onderwijs leerlingen vooral routinetaken van machines zouden laten uitvoeren. Wat mensen echter beter kunnen dan machines is het kritisch, ethisch, doelgericht en efficiënt hanteren van kennis om er complexe problemen in authentieke situaties mee op te lossen en om er weloverwogen, genuanceerde oordelen mee te vellen. Het niveau van het onderwijs wordt in de 21ste eeuw dus niet afgemeten aan de hoogte van de berg feiten die leerlingen in hun hoofd kunnen proppen en slaafs op een test kunnen reproduceren. Niveau zal in de eerste plaats moeten worden afgemeten aan de diepgang waarmee leerlingen kennis begrijpen, verantwoord en kritisch toepassen, doelgericht doen werken, creatief bewerken en verbinden aan menselijke waarden.
Dat bewustzijn groeit snel in de Vlaamse scholen. Ik heb tijdens de afgelopen jaren het voorrecht gehad om tientallen scholengemeenschappen toe te spreken en met hen in dialoog te treden. Ik heb vastgesteld dat veel Vlaamse schoolteams zich er scherp van bewust zijn dat een onderwijs dat stilstaat, achteruitgaat. Ze hebben niet gewacht op de nieuwe 21ste-eeuwse eindtermen om hun onderwijs op een 21ste-eeuwse leest te beginnen schoeien. Ze vernieuwen van onderuit, met een groot idealisme, een bewonderenswaardig enthousiasme en een immens groot hart voor hun leerlingen. Ze beseffen dat het hun nobele én primaire taak is om hun leerlingen kennis, vaardigheden en attitudes bij te brengen die van levensgroot belang zijn in de wereld buiten de school.
In 1979 was ik een zeer goede leerling van de eerste graad secundair onderwijs van een prestigieus jongenscollege. Ik haalde op examens steevast uitstekende punten, en die had ik in de eerste plaats te danken aan mijn talent om horden wetenschappelijke weetjes in mijn hoofd te proppen, stapels woordenlijsten (voor Frans en Engels) op te dreunen en wiskundige formules die ik in de klas al tientallen keren had uitgevoerd en thuis netjes van buiten leerde, slaafs toe te passen op gelijkaardige testopgaven. Ik herinner me dat ik tijdens de kerstexamens een barslecht examen voor geschiedenis aflegde omdat de leraar ons geheel onverwacht vragen stelde die een kritische verwerking van de leerstof vereisten. Eerlijk, ik twijfel er ten sterkste aan of de jongen van 14 die ik in 1979 was de nieuwe eindtermen voor de 21ste eeuw zou gehaald hebben. Ik ben eigenlijk zeker van niet. Laten we dus maar tweemaal nadenken vooraleer we boude uitspraken doen over het “dalende niveau” van het onderwijs. Tweemaal nadenken, dat is overigens een eindterm voor de eerste graad van het secundair onderwijs, als ik me niet vergis…
DUURZAAM ONDERWIJS 
Ik heb de eindtermen van de B-stroom gelezen en vraag me toch af of dat die dikke bundel toch niet te hoog gegrepen is ?
De termen die erin voorkomen, zijn zeker niet “aanlokkelijk” voor het personeel en stoten eigenlijk af.
Wie schrijft zulke zaken eigenlijk ?
De eindtermen Nederlands blijven dezelfde dus daarover geen enkele opmerking.
Steven Pinker heeft ook al vroeger gezegd dat onderzoek aangetoond heeft dat de primussen van vroeger niet meer die van vandaag zouden zijn. Dat zou komen omdat mensen nu een veel ingewikkelder leven hebben dan de mensen vroeger. Daardoor wordt hun intelligentie voortdurend veel meer uitgedaagd.
Dat is allemaal toch kort door de bocht. Ook in de 20e eeuw was het niet allemaal papegaaienwerk. Dat vind ik trouwens een neerbuigende omschrijving van wat eigenlijk een breed referentiekader is. Net zoals de vergelijking met het onderwijs nu: ik geef al 20j les aan 12 – 14jarigen en heb dus recht van spreken. Kritisch denken is sowieso het einddoel, maar dat kan pas mits voldoende inhoudelijke bagage. En het is slechts een fractie die deze al bezit op deze leeftijd. Laat ons vormend en inhoudelijk onderwijs dus niet te snel wegzetten als voorbijgestreefd.
Zoals vaak ben ik het helemaal eens met uw inhoudelijk discours. Fantastisch ook om te vernemen dat eindtermen eerste graad secundair ‘kleur bekennen’ en inzetten op kennis, vaardigheden en competenties eigen aan de 21ste eeuw. Tegelijk is het jammer dat de fundamentele structuren van ons onderwijs die mooie intenties niet volgen. Hoe mooi zou het zijn moesten leerlingen uitgedaagd worden die ambitieuze doelen zonder de halsstarrige breuklijn tussen basis en secundair te realiseren.
In een uitgebreide middengraad gesitueerd tussen 10 en 14 jaar zou dit immers zoveel soepeler en meer ontwikkelingsgericht kunnen. Met vakleraren die leerlingen de liefde voor hun leergebied kunnen bijbrengen, met leerlingbegeleiders die met hen in reflectie gaan over wie ze zijn en wat ze willen, met ontwerpers die de leeromgeving zo eigentijds en divers kunnen inrichten dat elke leerling er zijn uitdaging vindt, met leerlingen vooral die coöperatief leren samenwerken, projecten opzetten en – tijdens hun meest gevoelige ontwikkelingsleeftijd – de energie voor duurzaam leren en groeien vinden. Leerlingen die zichzelf op die manier oriënteren om rond hun veertiende de vervolgrichting te kiezen die het best bij hen past.
Misschien is het nog niet te laat en leidt voortschrijdend inzicht de volgende jaren wel tot de moedige keuzes die het onderwijs van de 21ste eeuw vraagt.