“Verontrustend”, noemde minister Smet de resultaten van de recente internationale PIAAC-studie naar de vaardigheden van volwassenen en jongeren om informatie in digitale omgevingen te verwerken. Vooral het feit dat veel volwassenen en jongeren het heel moeilijk hebben om zelfstandig authentieke problemen in digitale omgevingen op te lossen, stemt tot nadenken. Diep nadenken. Over de manier waarop we met digitale omgevingen in ons onderwijs moeten werken, bijvoorbeeld.

Niet het ongebreideld invoeren van laptops, tablets, apps en digitale borden in  onze schoolomgevingen zal het verschil maken. Het verschil zal zitten in de mate waarin we die fraaie apparaten en toepassingen uitbuiten om leerlingen met complexe informatie te leren omgaan en hen prikkelen om zelf de meest efficiënte oplossing voor een authentiek probleem te leren ontwerpen.

Ik kies bewust voor het woord ‘ontwerpen’: leerlingen moet geleerd worden om niet de slaaf van technologie te zijn, de blinde volger, de automatische tikker, de bliksemsnelle doorklikker, de onkritische copy-and-paster. Leerlingen moeten bevorderd worden tot meester-ontwerpers in een rijke digitale omgeving. Met de kleuren, geluiden, tekens, geschreven en numerieke informatie die op hen afkomen de contouren aftekenen van een mogelijke oplossing voor een klein of groot probleem; met een kritische geest dat eerste ontwerp bijschaven, verfijnen, aanvullen; met gebruik van sociale vaardigheden dat ontwerp bespreken met, of laten feedbacken door, verwante zoekers en hun leerkrachten; met een open geest nieuwe, onverwachte, aangereikte elementen inbrengen om het ontwerp helemaal op punt te stellen; met een evaluatieve geest het ontwerp aftoetsen aan de gegeven opdracht.

Het hoeft daarbij niet per se om spectaculaire klasactiviteiten te gaan. Een eenvoudig voorbeeld: uit het PIAAC-onderzoek blijkt dat veel mensen het moeilijk hebben om hun e-mails te ordenen. In een klasactiviteit bieden we leerlingen 20 korte mailberichten aan van een fictief persoon. In de traditionele, 20ste-eeuwse versie van deze klasactiviteit zouden de leerlingen wellicht ook vier mappen hebben gekregen, en de opdracht om de mailbericht in de ‘juiste’ map onder te brengen, met het gevaar dat de klassikale nabespreking zich zou beperkt hebben tot een afkruisen van goed/fout. In de 21ste-eeuwse, meer duurzame versie krijgen leerlingen geen mappen, maar enkel 20 mailberichten. Ze krijgen de opdracht om zelf mappen te creëren (en de berichten daarin onder te brengen). Dat levert een veel rijkere discussie op: er zijn nu immers meerdere goede oplossingen, waarvan de voor- en nadelen genuanceerd kunnen worden afgewogen. En leerlingen krijgen vooral meer kansen en impulsen om hun creativiteit en probleemoplossend vermogen te ontwikkelen, en om hun keuzes te leren beargumenteren. Ze kunnen naar aanleiding van deze oefening op een metaniveau (leren) nadenken over het ontwerpen van mappenstructuren.

Digitale technologieën hebben dus het onmiskenbare potentieel om leerlingen in een rijke mentale ruimte binnen te brengen, die hun denken en creatief vermogen prikkelen en uitdagen.  Ik hoop dat de ontwerpers van lesmethodes (en hun digitale versies) die uitdaging aangaan: dat zij niet alleen zichzelf, maar vooral hun leerlingen als de ultieme ontwerpers van leeractiviteiten zien.  Het zal onze leerlingen beter wapenen tegen de stroom aan technologisch vernuft die op hen afkomt. Het zal de sociaal kwetsbaren wapenen tegen het misbruik, de verborgen verleiders en de criminele wanpraktijken die de technologische omgeving bezoedelen. Het zal ons onderwijs 21ste-eeuwser en duurzamer maken. Het zal de resultaten op de volgende PIAAC-peiling er (nog) beter doen uitzien.

Meer lezen over de studie: