Recent werden allerlei beleidsmaatregelen genomen om het lerarentekort zo snel mogelijk op te lossen. Metaforum, de interdisciplinaire denktank van de KU Leuven, waardeert deze initiatieven, maar haalt zelf de breedhoeklens en de verrekijker boven om de toekomst van het lerarenberoep – en het lerarentekort – vanuit een breed-maatschappelijk en lange-termijnperspectief te benaderen.
De visietekst van Metaforum start met de resultaten van een bevraging onder 1804 eerstejaarsstudenten van de lerarenopleiding (bachelor en master). Aan hen werd gevraagd waarom ze leraar willen worden. Bovenaan staat hun ambitie om een betekenisvolle bijdrage te leveren tot de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Ze willen “het verschil maken” voor hun leerlingen, en vooral voor degenen die het moeilijk hebben in onze maatschappij. Aspirant-leraren hebben een sterke intrinsieke motivatie: ze worden gemotiveerd door de sterke verbondenheid die ze kunnen opbouwen met hun leerlingen en collega’s, de competentie om jonge mensen te doen groeien, en de autonomie bij het nemen van eigen beslissingen tijdens hun beroepsuitoefening. Daarnaast worden ze ook gemotiveerd door het vooruitzicht op een stabiele loopbaan, een stabiel inkomen en de mogelijkheid om werk en privé-leven vlot te combineren.
De visietekst bespreekt vervolgens zes maatschappelijke tendensen die de intrinsieke motivatie van aspirant-leraren en leraren-in-het-beroep bedreigen.
– Standaardisering: Centrale toetsen, gedetailleerde eindtermen en leerplannen, en de invoering van gestandaardiseerde beroepsprofielen kunnen de autonomie van de leraar bedreigen. Uiteraard zijn duidelijke richtlijnen en heldere doelen van belang, maar toch is het essentieel dat leraren veel vertrouwen krijgen en de ruimte om zelf te oordelen, beslissen en handelen vanuit hun eigen professionele expertise.
– Beeldvorming: Het gaat volgens de media alleen maar slecht in het onderwijs, en het lijkt alsof enkel negatieve berichtgeving nieuwswaarde heeft. Positieve aspecten (bv. de hoge mate van beroepstevredenheid en het feit dat leraren gelukkiger zijn dan de gemiddelde Vlaamse werknemer) komen veel minder nadrukkelijk in het nieuws. Metaforum vreest dat dit een negatief effect heeft op het competentiegevoel van leraren en op de algehele beeldvorming van het lerarenberoep.
– Diversiteit: De toenemende diversiteit van de leerlingenpopulatie verhoogt de complexiteit van het lerarenberoep. Volgens Metaforum wordt diversiteit echter te eenzijdig als problematisch benaderd; dat kan vreten aan de verbondenheid die leraren nastreven. Het aandeel leraren met een niet-Europese achtergrond is nog te beperkt: een grote groep potentiële leraren in deze categorie wordt onvoldoende aangesproken omdat er allerlei drempels voor hen worden opgetrokken. Veel leraren opperen bovendien dat ze te weinig nascholing en ondersteuning krijgen om positief met diversiteit te leren omgaan.
– Digitalisering: Honderd jaar geleden werden de eerste “teaching machines” geïntroduceerd. Veel leraren voelen zich in hun autonomie bedreigd eerder dan verrijkt door de snelle invoering van moderne technologie op de klasvloer. En dat terwijl het overduidelijk wordt dat machines de leraar niet kunnen vervangen. De leraar met zijn empathisch vermogen, zijn interactieve competenties en zijn professionele deskundigheid kan veel dingen die computers en apps niet kunnen. Wordt dat voldoende in de verf gezet?
– Democratisering: Het opleidingsniveau van de Vlaamse bevolking is tijdens de afgelopen 20 jaar sterk gestegen: het percentage Vlamingen met een diploma hoger onderwijs blijft maar stijgen. Dat resulteert paradoxaal genoeg in een daling van het aanzien van het lerarenberoep. Leraren met een educatieve bachelor zijn minder (of maar even) lang opgeleid dan een groot deel van de bevolking. Dat kan het competentiegevoel van de leraar aantasten. De instroom in de lerarenopleiding verandert: ASO-profielen worden minder sterk aangetrokken.
– Juridisering: De toenemende regelgeving en toenemend aantal juridische procedures leidt tot meer planlast. Ook dat kan vreten aan de autonomie en het competentiegevoel van leraren. Metaforum geeft echter aan dat het aantal juridische procedures de facto relatief laag ligt en dat de bewijslast bij de leerling ligt.
Metaforum acht het van belang om de negatieve effecten van deze tendensen te neutraliseren. Op lange termijn doen ze leraren te kort, kunnen ze een pact tegen het leraarschap vormen en kunnen ze ook het effect van kortetermijnoplossingen tegen het lerarentekort tenietdoen. Daarom doet Metaforum ook een aantal aanbevelingen. Bijvoorbeeld, roep de media op om evenwichtiger te rapporteren over onderwijs. Toets alle beleidsvoorstellen af op hun potentieel om de professionele autonomie van de leraren te bevorderen én het risico om die autonomie te ondermijnen. Zet sterker in op inclusie en het wegwerpen van drempels voor aspirant-leraren met een specifieke achtergrond. Ondersteun leraren sterker in het constructief leren omgaan met diversiteit en moderne technologie. Licht leraren meer in over hun rechten en plichten en bouw de planlast af. Voer een master basisonderwijs in en een academische bacheloropleidingen voor leraren.
Ik gooi er nog één aanbeveling bovenop: bouw vooral een sterkere positieve case voor het lerarenberoep uit. Start daarbij vanuit wat mensen intrinsiek blijkt te motiveren om leraar te worden en te blijven: de competentie om de competenties van leerlingen te bevorderen (zoals niets of niemand anders dat kan), de autonomie om beslissingen te nemen waarmee de autonomie van leerlingen kan worden bevorderd, de empathische verbondenheidvermogens om de verbondenheid tussen leerlingen en tussen leerlingen en de samenleving waarin ze opgroeien, te verhogen. Leraren zijn maatschappelijk bewogen, empathische, hoog-competente vaklui en maken daardoor een ultiem verschil voor individuele leerlingen en voor de hele maatschappij. Ga in dit verband na welk beeld van het lerarenberoep en de lerarenopleiding tijdens de cruciale jaren van studiekeuzebegeleiding in het secundair onderwijs wordt opgehangen en probeer dat beeld positief te beïnvloeden vanuit de intrinsiek-motiverende aspecten van het lerarenberoep. Bouw een sterkere lerarenopleiding en een sterkere aanvangsbegeleiding van startende leraren uit vanuit deze intrinsiek motiverende factoren. Breng deze positieve drijfveren sterker tot uiting in alle media. Aan het Metaforum dus ook dit advies: focus in de communicatie over deze boeiende visietekst niet op de neutralisering van de negatieve tendenzen (want dat zou paradoxaal genoeg de negatieve beeldvorming rond het leraarschap nog verder kunnen verhogen), maar op de versterking van de positieve drijfveren.
Zelf de visietekst van Metaforum lezen?
DUURZAAM ONDERWIJS 
Volledig akkoord.
Maar ook vermijd de inbreng van uitgeverijen op het kant-en-klaar stomen van invulhandboeken.
Leraar zijn is een mooi beroep, later was ik directeur maar ook dat met al zijn beslommeringen erbij vond ik een prachtig beroep.
Aan welk beroep houd je zulke mooie herinneringen over ? In welk beroep kom je je oud-leerlingen, nu met hun eigen kroost, op straat tegen en vertellen ze jou hoeveel leuke en goede herinneringen ze aan jou hebben en hoe je hen hebt gestimuleerd om te worden wat ze nu zijn ?
Ik ben fier in het onderwijs te hebben gewerkt !