Nee, leerlingen moeten geen literatuuronderwijs krijgen om kennis over literaire genres, vertelperspectieven en stijlkenmerken op te doen die later op een test of examen kan opgevraagd worden. Nee, leerlingen moeten geen literatuuronderwijs krijgen omdat ze dan tenminste een aantal namen van auteurs en titels van klassiekers kunnen opdreunen.
Ja, literatuuronderwijs kan het leven van jonge mensen verrijken. Het kan hun wereld verruimen als ze via het lezen van literatuur kennismaken met mensen, ideeën, ervaringen, situaties die buiten hun eigen leefwereld liggen. Het kan hen leren hun eigen zienswijzen, opinies en vooroordelen te doorprikken en relativeren. Het kan hen helpen om met meer begrip en meer nuance na te denken over levenswijzen, culturen, godsdiensten, praktijken waarrond ze voordien enkel stereotiepe, primaire, oppervlakkige intuïties hadden opgebouwd. Het kan hen met meer empathie en inlevingsvermogen doen omgaan met, en kijken naar, mensen die van hen verschillen (qua seksuele geaardheid, blik op het leven, leeftijd, doelen…).
Ja, literatuuronderwijs kan leerlingen veel leesplezier schenken. Al lezend kunnen ze helemaal ondergedompeld raken in een andere wereld en de eigen zorgen even vergeten. Literatuuronderwijs kan leerlingen doen proeven van auteurs en werken die hen leesplezier schenken maar die ze anders nooit ontdekt zouden hebben. Het kan hen gidsen naar adolescenten- en volwassenenliteratuur die hen mits een kleine leesinpanning oneindig veel ontspanning biedt. Het kan hen doen genieten van de creativiteit waarmee sommige schrijvers met taal aan het werk gaan en zinnen omvormen tot kleine kunstwerken. Het kan hun eigen creativiteit aanscherpen, hun eigen taalgevoel, hun eigen drang naar creëren.
Ja, literatuuronderwijs kan jongeren helpen bij het ontwikkelen van hun probleemoplossend vermogen. Veel verhalen gaan immers over hoe mensen (in diverse tijdsperiodes, contexten, situaties, continenten) zeer herkenbare menselijke problemen oplossen en met morele dilemma’s omgaan. Literatuuronderwijs kan jongeren doen nadenken over de beweegredenen van personages om bepaalde beslissingen te nemen en over de morele waarden die daarachter schuilgaan. Het kan meer inzicht bieden in de gevolgen van bepaalde daden voor andere mensen. Het kan hen doen nadenken over recht en onrecht, macht en onmacht, rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid, universeel menselijke waarden, de gelijkheid van man en vrouw… Het kan door de uitwisseling daarover met anderen, en door het stichtend voorbeeld van personages, betere mensen van hen maken.
Ja, literatuuronderwijs kan de taalcompetenties van leerlingen bevorderen. Het kan hun woordenschat verruimen, de vaardigheid om zich genuanceerd uit te drukken, de vaardigheid om op een beschaafde en rationele manier in discussie te gaan en op vreedzame manier conflicten uit te vechten. Het kan hun vaardigheid aanscherpen om nieuwe informatie te verwerken, om via taal nieuwe kennis van de wereld op te bouwen, om moeilijke zinnen te doorgronden, om tekststructuren te herkennen, om lange stukken tekst bondig en helder samen te vatten. Het is dus geen toeval dat de relatie tussen schoolsucces en buitenschools lezen zo sterk is aangetoond in zovele onderzoeken.
Omwille van al die redenen is literatuuronderwijs een must en een absolute meerwaarde voor de brede persoonlijkheidsontwikkeling van opgroeiende jongeren. Om dat alles te realiseren, hebben we een literatuuronderwijs nodig dat het leesplezier van leerlingen verhoogt; dat hen veel kansen geeft om hun leeservaringen met anderen te delen en uit te diepen; dat hen eigen keuzes laat in de teksten die ze lezen en de manier waarop ze hun leeservaring (creatief) verwerken; dat hen gidst in het immense literaire landschap; dat niet uitgaat van het programma, maar van de ambitie om leerlingen dankzij literatuur te doen groeien. Een literatuuronderwijs dat jongeren energie-voor-leren en energie-voor-lezen geeft. Een literatuuronderwijs dat heel vroeg begint (bij het voorlezen in de kleuterklas) en dat het positieve basisgevoel dat met voorlezen in de kleuterklas gepaard gaat (lezen is leuk, lezen is rijk, lezen is super) tot aan het einde van het secundair onderwijs blijft koesteren….
DUURZAAM ONDERWIJS 
Volledig akkoord. Als begeleider in het basisonderwijs zie ik leraren hun leerlingen dagelijks enthousiasmeren en motiveren om boeken ter hand te nemen. Zij begeleiden hun leerlingen bij het kiezen en selecteren van een voor hen geschikt en boeiend boek. Ze geven de leerlingen veel leeskansen en leestijd in het regulier lesaanbod en ze creëren mogelijkheden om samen met hun leerlingen te spreken over persoonlijke leeservaringen (over zinvolle en functionele spreek- en luistertaken gesproken). Ze hanteren een brede waaier van activerende werkvormen om kleine leesvonkjes te doen ontbranden en die te laten verspreiden over de klas en de school en …: voorlezen, diverse leesvormen, elke dag effectieve leestijd inroosteren, kamishibai, laten invullen van een persoonlijk leeslogboek, boeken muzisch laten verwerken, boektentoonstellingen, vertel- en leesklas, verteltafel, boekentoptips schrijven en uitwisselen met elkaar, boek-daten met elkaar, met de klas een boek schrijven, samen met hun kinderen op zoek gaan naar beeldende en tekenende werkwoorden of bijvoeglijke naamwoorden of beeldspraak (het ontdekken van de kracht van taal en wat taal kan doen), een slot bij een verhaal schrijven… Hun leerlingen leggen ’s avonds zelfs hun tablet met spelletjes opzij om lang en uitgebreid te verwijlen in en weg te dromen bij een mooi boek en zich te identificeren met de koene ridder die de gevangen genomen jonkvrouw zal redden. Groot respect voor deze leraren!
Toch kon ik in de zeventiger jaren van de vorige eeuw in de humaniora (zo heette toen het secundair onderwijs) genieten van literaire genres, vertelperspectieven en stijlkenmerken. Het waren mijn leraren Nederlands en Engels (Animal farm, 1984, Of mice and men, Brave new world…) die het heilig literaire vuur in mij aanwakkerden en me inwijdden in de wondere wereld van de ‘grote’ literatuur. Zij zorgden ervoor dat ik nu nog een verwoed lezer ben en dat mijn huisbibliotheek stilaan te klein wordt. Ook voor hen groot respect!
Pingback: ‘Literatuur opent nieuwe werelden’ | Harm Klifman
Totaal niet mee eens. Leerlingen zouden meer non-fictie tot zich moeten nemen, om te zien wat er werkelijk in onze maatschappij afspeelt. Ze moeten leren om zich voor te bereiden om maximale zelfredzaamheid in de financieel-economische samenleving. Er is al teveel fictie in het leven van onze jeugd. Ik zie de ‘volwassenen’ van tegenwoordig bingewachten en kijken naar ‘Heel Holland Bakt en HBO-series. Vraag een groep volwassenen waar ons geld vandaan komt of waarom kaas geel is en het blijft angstig stil. Ondertussen leren ze dat alcohol goed is voor je hart en bloedvaten en leren ze verslaafd raken aan suiker. Ze leren niets. Vraag een jongvolwassenen of ze ooit naar Brandpunt, Zembla of tegenlicht hebben gekeken. NIET. Maar ze moeten wel al op hun 15e een profielkeuze maken. Want werken dat MOETEN ze. Ze zijn slaven die hun eigen opleiding mogen ‘kiezen’. Op hun 15e! Het enige wat ze van de maatschappelijke werkelijkheid hebben gezien is ‘het behouden huis’. Slechte metafoor overigens. Ze kunnen beter kijken naar non-fictief beeldmateriaal, zoals de vele duizenden idfa documentaires. 1 beeld zegt meer dan 1000 woorden. Elke week 1 documentarie van een uur, in plaats van uren en uren besteden met lezen van Harry Mulisch. Literatuur leidt af van de werkelijkheid en is zonde van de tijd. Net als het leren van vreemde talen als Duits, Frans en zelfs Chinees of Russisch en vele andere ‘vakken’ die je afleiden van de dingen die er echt toe doen, voor je zelfredzaamheid in de maatschappij. Hoe koop je een huis, hoe voed je je kinderen op, waarom reclame een middel is om je te verleiden en waarom bedrijven op je geld uit zijn en waarom je €250,- voor een paar Nike’s betaalt terwijl degene die ze voor €0,75 maakt tot slaaf gemaakt is.
Pingback: Literatuuronderwijs kan het leven van jonge mensen verrijken | Nederlands in de klas