Als je wilt weten hoe leerprocessen verlopen, dan moet je lerenden intensief observeren, hun leergedrag opnemen, analyseren hoe ze met hun peers overleggen, en hun vorderingen systematisch meten. Dat is precies wat de onderzoeker Graham Nuthall deed. In zijn boek “The hidden lives of learners” brengt hij zo 6 inzichten in leerprocessen naar boven. De rode draad die daar doorheen loopt is een open deur: het is niet omdat een leraar lesgeeft dat leerlingen leren.

1. Leren is hoogst individueel

Leren ontstaat als leerders verbindingen maken tussen nieuwe informatie en kennis die ze al bezitten. Elke leerder benadert een les dus vanuit de eigen eerdere inzichten én vanuit een eigen motivatie om de aangeboden leerstof te verwerken. De helft van wat leerlingen leren wordt volgens Nuthall bepaald door wat ze al wisten.

2. Leren gebeurt gespreid en geleidelijk

Leren is zelden een instant proces. Leren is meestal het resultaat van herhaalde ontmoetingen met gelijkaardige inhouden. Elke ontmoeting met een nieuw concept voegt een beetje nieuwe kennis bij. Om een nieuw concept goed te doorgronden en bij te houden, heeft een leerder volgens Nuthall minstens 3 ontmoetingen met dat concept nodig, en die ontmoetingen vertonen bij voorkeur variatie (bijvoorbeeld doordat het concept wordt geïllustreerd met een ander voorbeeld of op een andere casus wordt toegepast).

3. Leren is actief betekenis geven aan nieuwe inhouden

Als leraren les geven, creëren ze kansen tot leren. Maar leren draait om het benutten van die kansen. Leerders moeten zelf actief verbindingen creëren: zijzelf moeten betekenis kunnen geven aan de nieuwe inhoud, en er betekenis aan willen geven. Leerders vragen zich tijdens een les dingen af als: Wat weet ik hier al over? Waarom wil de leraar dat ik dit leer? Wat ben ik met die nieuwe kennis? Waar heb ik dit eerder gehoord? Het is dit voortdurende proces van betekenisgeving dat een relatie tot stand brengt tussen onderwijs en leren.

4. Leren is vaak het resultaat van zelfgekozen ervaringen

Nuthall komt tot het inzicht dat leerders vaak het meest, en het best, leren van leerervaringen die ze zelf gekozen hebben of die ze zelf hebben mogen aansturen. Als leerlingen hun eigen vragen mogen stellen, als ze aan een zelfgekozen taak of project mogen werken, zelf een illustratie of schema mogen bedenken bij een onderwerp, zelf mogen bepalen hoe hun verslag er zal uitzien, groeit de kans dat ze willen leren en zullen bijhouden wat ze geleerd hebben.

5. De context waarin geleerd heeft, bepaalt mee de leerervaring

Leerlingen leren niet alleen nieuwe inhoud, ze houden ook de context en de omstandigheden bij waarin die nieuwe inhoud werd aangeboden. Bovendien heeft die context een sterke impact op de ideeën van leerlingen over leren. Als leerlingen vaak invulblaadjes moeten invullen, dan bouwen ze het idee op dat leren bestaat uit het invullen van de lege vakjes die anderen hebben opengelaten (en niet uit het zelf leren opzetten van redeneringen bijvoorbeeld).

6. Peers hebben een grote invloed op leerervaringen

Wat leerlingen leren, en hoe ze leren, is sterk ingebed in hun jongerencultuur. Veel kennis en inzichten die ze opdoen, komen tot stand via hun peers. Leerlingen willen graag in groepen leren, en willen graag tot groepen behoren. Leren is een sociale activiteit, omwille van het leren én omwille van het sociale.

Wat zijn de implicaties van deze 6 inzichten voor onderwijsgevenden?

– Leerkrachten moeten proberen hun onderwijsactiviteiten zo vorm te geven dat ze memorabel worden. Inhouden worden memorabel als leerders er betekenis aan kunnen geven en dat ook gretig doen omdat de inhoud of de les zo interessant is. Tijdens de les moeten leerlingen de kans krijgen om hardop samen te vatten wat ze al weten over het onderwerp, om zichzelf over het onderwerp te bevragen, om voorspellingen te doen, en om verbanden met andere lessen en vakken te construeren.

– Onderwijs moet gespreid leren aanmoedigen. Kennis en inhouden kunnen best regelmatig terugkeren, in gevarieerde contexten. Leerlingen moeten kansen krijgen om een concept vanuit diverse hoeken te bekijken, er verschillende oefeningen en toepassingen rond te maken, en het in diverse vakken tegen te komen. Die ontmoetingen kunnen best gespreid in de tijd georganiseerd worden. Onderwijs is dus geen kwestie van één keer 50 minuten alles op alles zetten en er dan van uitgaan dat alle leerlingen alles geleerd hebben.

– Via formatieve evaluatie kunnen leerkrachten opvolgen of leerlingen de leerstof begrijpen, wat ze wel begrijpen en wat niet, welke verbindingen ze maken en welke niet, welke toepassing ze al aankunnen en welke niet. Evaluatie steunt op observatie, op luisteren, op dialoog.

– Onderwijs kan best focussen op de grote vragen. De tijd in het onderwijs is beperkt, dus kunnen leerkrachten best focussen op belangrijke vragen en grote kerninzichten, niet op onbelangrijke details. Het is volgens Nuthall beter om begrip in de diepte te bevorderen, dan om te werken aan de oppervlakkige kennis van heel veel details. Focussen dus op de competenties en inhouden die een grote impact hebben op het leven van leerders.

– Onderwijs doet er goed aan om in te zetten op samenwerkend leren. Leerlingen moeten veel kansen krijgen om met mekaar, en van mekaar te leren, maar moeten dat doen in een sfeer van wederzijds respect. Coöperatief leren verdient de voorkeur op competitief leren.

– Onderwijs moet de zelfsturing van leerlingen aanmoedigen. Leerlingen moeten kansen krijgen om zelf onderwijsactiviteiten te kiezen, te ontwerpen en vorm te geven, maar hebben daar begeleiding bij nodig. Onderwijs moet dus actief werken aan leren leren: dat gaat niet zozeer over leren hoe lesjes van buiten te leren, maar leren de architect te zijn van je eigen leerprocessen.

Meer lezen?

Graham Nuthall (2007). The hidden lives of learners. Wellington: NZCER Press.