We kennen de ronkende verklaringen ondertussen allemaal: “De kwaliteit van een onderwijssysteem kan nooit hoger zijn dan de kwaliteit van de leerkrachten” en “ De leraar maakt het grootste verschil”. Snel in de mond genomen, en volgens Hargreaves en Fullan ook heel snel over het paard getild. In hun boek “Professional Capital” stellen ze het heel duidelijk: de kwaliteit van individuele leerkrachten doet er inderdaad toe, maar de kracht van het lerarenteam is nog veel belangrijker.

Dat drukken ze uit in de volgende formule:

PC = f (HC, SC, DC)

In woorden uitgedrukt: het professioneel kapitaal (PC) van een school is het product van de expertise van individuele leerkrachten (HC), hun gezamenlijke sociale kapitaal (SC) en hun gezamenlijke vermogen tot besluitvoering (DC).

Dat vereist enige toelichting:

HC = Human Capital = de professionele expertise van individuele leerkrachten. Op dit vlak zijn de kernvragen: Beheerst de individuele leerkracht haar vakinhouden en heeft ze de expertise om die inhouden over te brengen? Kan ze inspelen op kenmerken van leerlingen, op hun voorkennis en vooruitgang, op hun emotionele en rationele behoeften en doelgericht hun ontwikkeling bevorderen? Geeft ze les met passie, toewijding en empathie? Heeft ze de ambitie om steeds beter te worden in haar vak?

SC = Social Capital = de kwaliteit en kwantiteit van de interacties tussen teamleden en hun sociale relaties. Ondersteunen ze mekaar, leren ze van elkaar, geven ze inzichten, praktijken, materialen aan mekaar door? Vullen ze mekaar qua expertise aan? Denken ze samen na over hun onderwijs en over de vooruitgang van hun leerlingen? Hebben ze morele en emotionele steun aan elkaar? Proberen ze samen beter te worden?

DC = Decisional capital = het besluitvoerend vermogen van een schoolteam. De essentie van professionalisme is de vaardigheid om oordeelkundig beslissingen te nemen in complexe omstandigheden. Dus is de vraag: Heeft het team samen het vermogen om wijze, verantwoorde beslissingen te nemen rond de ontwikkeling van al haar leerlingen? Maakt ze daarvoor gebruik van zo rijk mogelijke gegevens, een veelvoud aan ervaring en ervaringen, en een onderbouwde inschatting van de impact van haar onderwijs?

Leraren maken inderdaad het grootste verschil, maar dat mag niet betekenen dat alle schijnwerpers gericht moeten zijn op de individuele leraar in zijn of haar klas. Het effect van één uitmuntende leraar kan immers snel tenietgedaan worden door minder goede leraren in dezelfde school, maar, wat nog belangrijker is: elke individuele leerkracht kan beter worden door samen te werken met andere leerkrachten, zich door collega’s te laten inspireren, met hen samen te werken en samen met hen beslissingen te nemen. En door die intense samenwerking verhoogt het cumulatieve effect van de inspanningen van al die individuele leraren. De ambitie moet dus zijn om in elke school zoveel mogelijk hele goede leerkrachten te hebben, die heel goed te doen samenwerken, en die goed samenwerkende teams de kracht, het vertrouwen en de autonomie te geven om gezamenlijk belangrijke beslissingen samen te nemen.

De belangrijkste ambitie van een onderwijsbeleid moet volgens Hargreaves en Fullan dan ook zijn om het collectieve professionele kapitaal van haar onderwijssysteem te verhogen: dat betekent (a) investeren in de individuele expertise van leerkrachten door een uitstekende lerarenopleiding en een aanvangsbegeleiding tijdens de eerste jaren van hun beroepsuitoefening, (b) structurele ruimte in de taakinvulling van leerkrachten creëren om samen te werken, te overleggen, te teamteachen en zich steeds verder te professionaliseren, en (c) échte autonomie verlenen aan  schoolteams om samen beleid te mogen en kunnen maken.

“…. The main point is not the effect of the individual teacher, for better or for worse, here and there, that counts, but rather how you maximize the cumulative effect of many, many teachers over time for each and every student. Students do very well because they have a series of very good teachers – not by chance, but by design.” (p. 16)

Meer lezen?

Andy Hargreaves & Michael Fullan (2012). Professional capital. Transforming teaching in every school. New York: Teachers College Press.