Aan de ontwikkeling van het taalscreeningsinstrument “KOALA” (zie mijn vorig blogbericht) ging een uitgebreid kalibratie-onderzoek vooraf, waarin de luistervaardigheid Nederlands van bijna 2000 kleuters werd getoetst. Dat leverde uiteraard een berg data op, en een stel interessante inzichten rond de prestaties van de kleuters. Hieronder volgt een greep uit de belangrijkste bevindingen.

1. Er werd een gestratificeerde steekproef getrokken, waarbij de verschillende netten en provincies (alsook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) proportioneel vertegenwoordigd werden. De steekproef werd enigszins – en bewust – scheefgetrokken om ervoor te zorgen dat voldoende kleuters met een risicoprofiel op het vlak van taalverwerving Nederlands waren vertegenwoordigd: de willekeurige steekproef werd getrokken uit de populatie van Nederlandstalige scholen met minstens 25% SES-doelgroepleerlingen.

2. Het onderzoek toonde overtuigend aan dat het wel degelijk mogelijk is om 5-jarige kleuters op een betrouwbare manier te testen. Het is ook mogelijk om op basis van de toetsafname laagtaalvaardige kleuters te detecteren. Daarbij moet er wel op gelet worden dat de toets wordt afgenomen door een persoon met wie de kleuters voldoende vertrouwd zijn (en bij wie ze zich goed voelen), dat de toets een voldoende afwisseling van diverse soorten (kleutervriendelijke en motiverende) opdrachten bevat, en dat de toetsafname opgesplitst kan worden in een paar momenten, eerder dan in één lange ruk te worden afgewerkt.

3. Zowel de gezinstaal als de opleiding van de moeder hebben een significant effect op de scores. Kleuters die thuis alleen in het Nederlands worden opgevoed scoren gemiddeld hoger op de toets dan kleuters die meertalig of in een andere taal dan het Nederlands worden opgevoed. Kinderen van hoogopgeleide moeders scoren gemiddeld hoger dan kinderen van laagopgeleide moeders. In Nederlandstalige gezinnen is het verschil tussen kleuters met een hoogopgeleide en laagopgeleide moeder groter dan in anders- of meertalige gezinnen.

4. De helft van de kleuters in de steekproef was geboren in de eerste helft van het jaar (januari – juni), de andere helft van de kleuters daarna. De geboortemaand van de kleuters, en dus hun leeftijd-in-maanden op het moment van afname, heeft een significante impact op de scores: kleuters die later op het jaar zijn geboren, scoren gemiddeld lager op de taalscreening. De trend is lineair: op deze leeftijd maakt een maand (gemiddeld) dus een verschil qua taalontwikkeling. Het effect van leeftijd verschilt niet in eentalige of meertalige gezinnen. Het effect van geboortemaand leidde tot de aanbeveling van de onderzoekers (en ondertussen de beslissing van de Vlaamse regering) om de afnameperiode van KOALA twee maanden te laten beslaan (oktober – november), zodat jongere kleuters eventueel wat later getoetst kunnen worden dan oudere kleuters.

5. Kleuterleid(st)ers blijken goed in staat om op voorhand de prestatie van hun kleuters op de toets te kunnen inschatten: er is een significante correlatie tussen die voorafgaande inschatting en de kleuterprestaties. Voor veel kleuters (en zo blijkt, vooral de meertalige kleuters) bevestigt de toetsafname het beeld van de leraar. Toch blijkt ook dat dat beeld niet altijd klopt en de taalscreening het beeld van de kleuterleid(st)ers verder kan inkleuren of nuanceren.

6. Bijna 600 kleuters werkten de toetsitems niet op papier, maar op een tablet af (bv. de kleuters moesten het juiste antwoord geven door op de tablet te ‘tikken’). Dat bleek goed te werken. De kleuters vonden het werken op de tablet bijzonder motiverend. Bij een aantal items bleek de digitale versie wel iets moeilijker dan de papieren versie van dezelfde items, bijvoorbeeld als gevolg van te kleine details op het scherm. Algemeen leverde de digitale versie evenzeer betrouwbare resultaten op, en werd ze door vele leidsters als een meerwaarde gezien omwille van meerdere voordelen (geen papierwerk; rechtstreekse registratie van de scores; motiverend voor kleuters). Een digitale afname van een taalscreeningsinstrument bij 5-jarige kleuters is dus wel degelijk mogelijk.

6. Een cesuurcommissie (waarin kleuterleidsters, directies, lerarenopleiders, overheidsambtenaren en andere experts waren vertegenwoordigd) bepaalde de grenzen van de groene zone (deze kleuters zijn goed op weg om de taalvaardigheid Nederlands te verwerven die nodig is om in het lager onderwijs goed mee te draaien), de oranje zone (voor deze kleuters moeten schoolteams alert zijn, mogelijks is extra taalstimulering nodig), en de rode zone (voor deze kleuters moeten schoolteams erg alert zijn, zij hebben zeer waarschijnlijk extra taalstimulering nodig). Voor de gehele steekproef van bijna 2000 kleuters kwamen 75,5% van de kleuters op basis van hun scores in de groene zone terecht, 19% in de oranje zone, en 5,5% in de rode zone. Al naargelang van het instroomprofiel van de school kunnen die percentages uiteraard gevoelig variëren: Zo ligt in een school met een OKI-waarde hoger dan 2 het percentage kleuters in de groene zone gemiddeld op 69% en belanden dus meer kleuters in de oranje (23,3%%) of rode zone (7,7%).

7. Uiteraard blijft een taalscreening op basis van een toetsafname (hoe valide en betrouwbaar ook) een momentafname. Het verdient dus sterke aanbeveling dat schoolteams de afname van een dergelijke toets kaderen in een bredere beeldvorming, gebaseerd op een gevarieerde en rijke observatie van de kleuters in verschillende situaties. Het verdient ook aanbeveling dat een schoolteam naar aanleiding van de toetsafname samen nadenkt welke taalstimuleringsmaatregelen het grootste potentieel hebben om de taalvaardigheid Nederlands van alle kleuters, maar zeker van de kleuters die extra aandacht behoeven, maximaal te bevorderen.

Bron:

Loman, F., Vandommele, G., Vandoninck, S., Koch, E., & Van den Branden, K. (2021). Taalscreening bij aanvang van het leerplichtonderwijs: Wetenschappelijk Eindrapport. Leuven: Centrum voor Taal en Onderwijs.