Heeft u ook al opgemerkt hoe vaak het word “bedrijf” valt als het over het lerarentekort in het onderwijs gaat, en hoe vaak scholen het advies krijgen om zich meer tot performante bedrijven om te vormen? Dat stemt tot nadenken. Ten eerste wordt er in dat discours al te gemakkelijk voorbijgegaan aan het gegeven dat er ook bedrijfstakken zijn die kampen met een acuut tekort aan geschikte arbeidskrachten (cf. knelpuntberoepen). Ten tweede is er een fundamenteel verschil tussen bedrijven en scholen. Bedrijven die gericht zijn op het maken van winst, zoeken voortdurend naar manieren om hun productieproces zo efficiënt en kostenbesparend mogelijk te organiseren. Daartoe zijn ze sterk geneigd om het productieproces te fragmenteren (cf. de montagelijn in een autobedrijf), werknemers te doen specialiseren in een deelstap en een aantal van de deelstappen te automatiseren. Makes sense, en vooral, makes money.

In het onderwijs ligt dat anders. De kern van onderwijs geven is om een groep lerenden te begeleiden terwijl die in interactie gaan met betekenisvolle inhouden. Een leraar is een geschoold expert in het cognitief, affectief en motivationeel begeleiden van groepen lerenden, zodat die vanuit de interactie met lesinhouden maximaal tot leren en ontwikkeling komen. Lesgeven is een holistisch proces, waarvan de kwaliteit sterk afhangt van de mate waarin een leerkracht erin slaagt om de diverse componenten van een onderwijsproces (zoals doelen bepalen, inhouden kiezen, werkvormen uitwerken, leerlingen begeleiden en evalueren) goed op elkaar af te stemmen. Een les aardrijkskunde wordt krachtiger naarmate de leerkracht er beter in slaagt om de gekozen inhouden, opdrachten en werkvormen beter af te stemmen op de voorkennis van haar leerlingen en beter in te spelen op hun specifieke vragen, interesses en reacties; haar evaluatiepraktijk wordt krachtiger naarmate die beter is afgestemd op het onderwijs dat ermee verbonden is en er feedback uit voortvloeit die inspeelt op wat haar leerlingen kunnen, kennen en deden.

Het valt dus sterk te betwijfelen dat het fragmenteren van het “productieproces” in het onderwijs tot verhoging van kwaliteit en leerwinst zal leiden. Fragmentatie dreigt net cruciale verbindingen van het holistische proces door te knippen. Het is in dit verband absoluut geen toeval dat educatieve uitgeverijen voor het ontwikkelen van hun methodes beroep doen op leraren met veel ervaring, en niet op expert-materiaalontwikkelaars die niet voor de klas staan of hebben gestaan. Uitgeverijen vallen dus terug op door de wol geverfde “onderwijsholisten”. En die auteurs maken zich geen illusies: zij weten drommels goed dat hoe doordacht hun methodes ook zijn, de leraren die ermee werken het aangeboden materiaal zullen plooien naar hun eigen specifieke context, hun eigen interactiestijl en hun eigen leerlingen. Uiteraard ontlenen leerkrachten inspiratie en pedagogisch comfort aan methodes die door commerciële uitgeverijen worden ontwikkeld, maar de onderwijskwaliteit die uit het werken met die methodes voortvloeit hangt grotendeels af van de menselijke interactie die zich in de klas tussen leerkracht en lerenden afspeelt, en de cognitieve, affectieve en sociale verbindingen die binnen dat holistische proces tot stand worden gebracht. In het onderwijs wordt er dan ook niet naar gestreefd om het productieproces zo kostenbesparend mogelijk in te richten. Integendeel, in het onderwijs zullen leraren kosten, noch inspanningen sparen om hun leerlingen zoveel mogelijk tot leren te brengen.   

En hoe zit dat dan met het lerarentekort? Ik heb al in eerdere blogberichten duidelijk gemaakt dat één sleutel ligt in het omarmen van de startende leerkracht. Ik doe een concreet voorstel. Een beginnende leerkracht krijgt tijdens de eerste 5 jaar een voltijdse aanstelling voor een onderwijsopdracht die 25% minder lesuren behelst dan een leerkracht met meer dan 5 jaar anciënniteit. De startende leerkracht geeft dus minder lesuren en krijgt daardoor meer begeleiding, net om zich tijdens die eerste jaren verder te ontwikkelen tot een volleerde holistische begeleider van onderwijsleerprocessen, die alle knepen van differentiatie, formatieve en summatieve evaluatie, omgaan met diversiteit, etcetera, etcetera, tot in de finesses beheerst. Dat kan volgens mij de kans gevoelig verhogen dat we meer afgestudeerden van de lerarenopleiding daadwerkelijk in het onderwijs kunnen binnentrekken en vooral daar kunnen houden. Ook na verloop van een aantal beroepsjaren (20?) kunnen leraren een verminderde lesopdracht krijgen, precies om hen in staat te stellen om jonge leerkrachten te begeleiden of een functie in het beleid van de school op te nemen. En tijdens hun hele loopbaan krijgen alle leerkrachten meer kansen (dan op dit moment) om zich bij te scholen, te overleggen met andere leerkrachten, in lerarennetwerken van elkaar te leren en interessante vernieuwingen uit te proberen; ze krijgen ook een portefeuille waarmee ze aan de instituten die de lerarenopleiding inrichten doorgedreven, onderzoeksgebaseerde, praktijkgerichte expertmodules rond bepaalde aspecten van onderwijs kunnen volgen. Voortbouwend op de ideeën van Koen Pelleriaux, krijgen ze de kans om zich in bepaalde aspecten van het holistisch onderwijsgebeuren te verdiepen, maar niet zozeer om die expertise dan niet meer in hun eigen klassen toe te passen, maar net om dat wél te doen (en zo aan hun vlakke loopbaan nieuwe, spannende, inhoudelijke impulsen te geven) én ook om hun nieuwe inzichten door te geven aan hun collega’s.

Ik denk niet dat we de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep verhogen door net datgene dat het beroep aantrekkelijk maakt (in interactie gaan met lerenden rond betekenisvolle inhouden en die lerenden als gevolg daarvan tot leren zien komen) te fragmenteren of te automatiseren, of door een toenemend aantal mensen uit dat holistische proces los te weken. Integendeel, we verhogen die aantrekkelijkheid net door de aantrekkelijke kern van het beroep positiever in de picture te plaatsen (ja, een blitse overheidscampagne mag), startende leraren warmer te verwelkomen, en door alle leraren te ontslaan van zoveel mogelijk taken (bv overbodige administratieve taken) die hun aandacht van het holistische onderwijsproces afleiden. Makes sense, en vooral, produces learning.