“2,5 miljoen mensen in Nederland hebben moeite met lezen en schrijven. Ze kunnen niet goed meekomen in de maatschappij. Ze hebben moeite met het vinden van werk, hebben te maken met spanningen thuis, met schulden, en met een slechte gezondheid. Hoe kan het eigenlijk dat er nog zoveel laaggeletterden zijn in ons land?”

Zo begon zondagavond een uitzending van De Publieke Tribune op de Nederlandse televisie, waarin een aantal ervaringsdeskundigen een beklijvende getuigenis aflegden over wat laaggeletterdheid met een mensenleven doet. Saïda ontdekte dat ze laaggeletterd is toen bleek dat ze haar kinderen in het basisonderwijs niet kon helpen met hun huiswerk. “Laaggeletterd” betekent dat mensen niet voldoende kunnen lezen en schrijven om te participeren in de maatschappij: ze kunnen wel technisch lezen, maar hebben het lastig met het begrijpend lezen van verkeersborden, bijsluiters en instructies en met het invullen van formulieren en schrijven van ziektebriefjes of boodschappenlijstjes. Gezinsadministratie blijft liggen tenzij de laaggeletterde gaat aankloppen bij andere volwassenen of hun eigen kinderen. Op de arbeidsmarkt gaan deuren dicht. De drempel om aan anderen te vertellen dat je laaggeletterd bent, is super-hoog: schaamte zit in de weg. Truus vertelt in de uitzending dat laaggeletterden er alles aan doen om hun laaggeletterdheid voor zoveel mogelijk mensen verborgen te houden. Ze mijden bewust situaties waarin geletterdheid een rol speelt, waardoor ze zichzelf kansen ontzeggen om te leren: “gewoon uit de weg gaan”. Hun zelfbeeld is laag. Omgevingen als scholen en bibliotheken kunnen ze erg intimiderend vinden: ze confronteren hen immers met hun faalervaringen.

Rond laaggeletterdheid bestaan overigens heel wat misverstanden: het gaat niet om analfabetisme, en het gaat in Nederland (en in Vlaanderen) absoluut niet alleen om mensen met een andere moedertaal dan het Nederlands. De auteur Abdelkader Benali stelde in de uitzending dat laaggeletterdheid onterecht wordt geassocieerd met domheid. In onze “geletterde” samenleving (die steeds meer van mensen eist als gevolg van de digitalisering), is het volgens hem “makkelijk” om laaggeletterd te worden, en als je het bent, is het uitermate “ongemakkelijk”. Alles moet tegenwoordig op papier, alles moet beredeneerd worden in de standaardtaal. Op allerlei folders staat steeds meer tekst. Omdat de wereld geletterder wordt, wordt het steeds moeilijker voor mensen die in het onderwijs geen basis aan geletterdheid hebben opgebouwd, om de achterstand in te lopen.

Het aantal laaggeletterden blijft gestaag stijgen. Een kwart van de jongeren in Nederland heeft een onvoldoende niveau van begrijpend-leesvaardigheid. De Nederlandse minister van onderwijs benadrukte in de uitzending hoe belangrijk het is om jonge kinderen op school leesplezier bij te brengen. Ouders moeten weer massaal aangemoedigd worden om voor hun kinderen voor te lezen: zo oefenen ze zelf ook hun leesvaardigheid. Volwassen laaggeletterden moeten de schaamte voorbij kunnen: laaggeletterden moeten de kans krijgen om zeer laagdrempelig – met een buddy, een vertrouwenspersoon (bv. in buurthuizen of gezellige plekken in de bibliotheek) – aan hun laaggeletterdheid te timmeren en gaandeweg weer lessen (best zo informeel mogelijk) te volgen. Huisartsen, werkplekken en culturele verenigingen kunnen ontzettend veel informele kansen tot lees- en schrijfontwikkeling bieden. Laaggeletterden zetten vaak niet zelf de stap naar formeel onderwijs: hen opsporen, bereiken en aanmoedigen is een grote uitdaging. Vanuit de landelijke en gemeentelijke overheden is financiering voor maatwerk en informele cursussen broodnodig. Letterlijk.

Laaggeletterden moeten via informele interacties zelfvertrouwen kunnen opbouwen. Opnieuw Benali: “Leren begint met praten, en vertrouwen hebben in het praten. We kunnen op scholen de banden aanhalen met ouders door met hen te praten. Het maakt niet uit in welke taal. Het gaat erom dat ze uit de onmondigheid komen. De stilte overwinnen. Scholen en bibliotheken bieden voor mensen een veilige ruimte om dat gesprek te beginnen voeren.”

Zelf het programma bekijken?

https://www.human.nl/de-publieke-tribune/kijk/overzicht/2022/aflevering-9.html