Antwoord: neen. Ik heb het al vaker neergeschreven en ook al vaker gezegd tijdens nascholingen. Differentiëren draait om de eerste plaats niet om het gebruiken van bepaalde werkvormen, groeperingsvormen of computerprogramma’s. Jongeren in homogene niveaugroepjes zetten biedt geen garantie op goede differentiatie en verhoogde leerwinst. Dat blijkt eens te meer uit een recente reviewstudie van de Rijksuniversiteit van Groningen.
In “differentiatie” herkennen we het woord “different” (verschillend). Differentiatie draait in essentie om wat leerkrachten anders doen in de interactie met leerlingen, en wat leerlingen (individueel of samen) anders doen. Werken met homogene niveaugroepjes is geen differentiatie, het kan hooguit aanleiding geven tot goede differentiatie. Goede differentiatie bestaat erin dat leerkrachten leerlingen haalbare uitdagingen voorschotelen en opvolgen hoe de leerling met die uitdaging omgaat; dat de leerkracht de leerling ondersteunt als de leerling het moeilijk heeft om een opgave op te lossen, een stuk leerinhoud te begrijpen, kennis op te bouwen of een taak uit te voeren. Het zijn die laatste leer-ondersteunende acties die per definitie zullen verschillen tussen leerlingen als de leerkracht die acties probeert af te stemmen op de noden van de leerling. Want elke leerling vat de taak aan vanuit zijn voorkennis en motivatie, en zal dus tegen andere successen en obstakels stoten. Binnenklasdifferentiatie draait dus finaal om de mate waarin de leerkracht verschillend reageert op de leervragen en activiteiten van verschillende leerlingen. Dat kan – maar hoeft niet per se – voorafgegaan zijn door acties en instructies van leerkrachten die verschillende acties van leerlingen uitlokken (bv. verschillende leerlingen krijgen verschillende taken of vragen), maar het is de feedback en aangepaste opvolging van de leerkracht die het ultieme verschil maakt. Homogene niveaugroepjes zonder aangepaste leerkrachtbegeleiding hebben dus in de meeste onderzoeken niet meer effect op leren dan geen groepjes of andere groepjes. Computerprogramma’s die voor wiskunde worden ingezet om leerlingen oefeningen net boven hun niveau te geven blijken pas echt te renderen als ze geïntegreerd zijn in een aanpak met leerkrachtfeedback en gedifferentieerde ondersteuning. Overigens kunnen ook leerlingen mekaar gedifferentieerd helpen en van aangepaste feedback voorzien, en daarvoor zijn heterogene groeperingsvormen dan weer erg geschikt.
Er moet naast “binnenklasdifferentiatie” ook “binnen-leerling-differentiatie” zijn. Stel dat leerling X vastloopt bij een bepaalde opdracht. Stel dat de leerkracht leerling X probeert te helpen door een stukje kennis opnieuw uit te leggen, maar die uitleg helpt niet. In dat geval zijn leerlingen erg gebaat bij een leerkracht die een andere uitleg probeert, of een ander voorbeeld kan geven. In onderzoeken waarbij aan leerlingen wordt gevraagd wat de kenmerken zijn van een goede leerkracht, is dat een van de kenmerken die systematisch naar boven komt. Goede leerkrachten kunnen moeilijke dingen op verschillende manieren uitleggen. Ze kunnen met iets anders uitpakken als hun eerste aanpak mislukt. Met een sprekend voorbeeld, met een andere manier van verwoorden, met een visueel schema, met een goede vergelijking of door zelf te demonstreren hoe zij een bepaalde opdracht oplossen. Goede leerkrachten zijn niet alleen vakexperts, ze zijn experts in leerlingen-dichter-bij-nieuwe-inzichten-en vaardigheden brengen. Ze zijn expert-bemiddelaars. Expert-verbinders. Ze kunnen hun ondersteuning plooien naar de noden van de leerling. Ze kunnen differente dingen doen voor differente leerlingen, en zelfs differente dingen voor dezelfde leerling.
Dat maakt goede leerkrachten onvervangbaar, hoeveel werkvormen, computerprogramma’s, groeperingsvormen en gadgets voor differentiatie onderwijsvernieuwers nog mogen uitvinden.
Rapport over differentiatie Universiteit Groningen:
DUURZAAM ONDERWIJS 