Duizenden leraren staan met opgeladen batterijen klaar om het nieuwe schooljaar aan te vatten. Voor allen onder hen die de ambitie hebben om dit schooljaar nog effectiever, eigentijdser en duurzamer onderwijs aan hun leerlingen aan te bieden, kunnen de volgende 7 ideeën inspiratie bieden.

1. Breng de buitenwereld nog wat vaker de klas binnen

Bouw je les nog wat vaker op vanuit een actueel nieuwsitem of een gebeurtenis in de buurt. Of nodig eens een expert, ervaringsdeskundige, beoefenaar van een bepaald beroep, rolmodel of afgestudeerde uit in de klas en laat de leerlingen met die persoon in gesprek gaan. Op die manier kunnen leerlingen ervaren dat het onderwijs in de klas gaat over het echte leven buiten de school, kunnen ze zich optrekken aan bepaalde rolmodellen, en/of kunnen ze schoolse kennis toetsen aan levenservaring. Bovendien wekken andere stemmen en andere bronnen vaak nieuwe interesse.

2. Gebruik moderne technologie nog vaker om je onderwijs aanschouwelijker te maken

Abstracte kennis kan maar door leerlingen begrepen en verworven worden als ze die kunnen verbinden met concrete manifestaties die ze (her)kennen. Gebruik de rijkdom van moderne technologie om concrete illustraties van abstracte principes te tonen. Een tip voor leraren die ermee worstelen om een complex en saai onderwerp op een duidelijke manier over te brengen: Zoek een Youtube-filmpje of een stuk van een reportage waarin via beeld, geluid en tekst het moeilijke onderwerp wordt toegelicht. Het is zelfs geen ramp dat in het filmpje bepaalde informatie oppervlakkig of foutief wordt weergegeven. Dat kan immers de basis vormen voor een boeiende les waarin de leerlingen samen met de leraar de betrouwbaarheid van de informatie in het filmpje controleren. Op die manier ontwikkelen de leerlingen tegelijkertijd vakkennis en mediawijsheid.

3. Doorbreek wat vaker de grenzen van je vak

Leerlingen kunnen maar echt een diepgaand inzicht in (bijvoorbeeld) de oorzaken en gevolgen van migratiegolven verwerven als ze economische, aardrijkskundige, historische en sociale inzichten met mekaar verbinden. Het onderwijs wordt rijker en eigentijdser als de grenzen van de vakken worden doorbroken en kennis van verschillende vakken met mekaar wordt verbonden. Probeer dit schooljaar eens een mini-project op te zetten waarbij je een eigen vakles verbindt met een les van een ander vak (of twee andere vakken) over hetzelfde onderwerp. Of experimenteer eens wat vaker met co-teaching, waarbij leerkrachten van diverse vakken samen mini-projectonderwijs geven. Creëer eens een taalzone, waarin je de les Nederlands, Frans en Engels meteen op mekaar laat volgen, en drie achtereenvolgende lessen rond één thema uitwerkt. En kies dan bij voorkeur voor een thema dat de leerlingen echt beroert en bezighoudt. Globaliseer je onderwijs: laat kennis over de grenzen van vakken heen vloeien.

4. Werk nog wat vaker met groepswerk

Er is niets mis met een goed georganiseerd, interactief onderwijsleergesprek. Maar effectief onderwijs wordt volgens onderzoekers gekenmerkt door een variatie aan werkvormen. Geef je leerlingen dus nog vaker de kans om in duo’s of groepen te werken. Groepswerk kan sommige leerlingen die zich onzeker voelen tijdens klassikale momenten kansen bieden om actief te participeren en uit hun schulp te komen. Tijdens groepswerk kunnen leerlingen ook leren om met sociale diversiteit om te gaan en rekening te houden met anderen. Tijdens groepswerk kunnen leerlingen mekaar helpen en uitleg verschaffen. Tijdens groepswerk kunnen alle leerlingen actief aan de slag, en kunnen meerdere leerlingen tegelijkertijd aan het woord. Groepswerken en klassikale werkvormen zijn sterk complementair.

5. Besteed extra zorg aan de feedback die je bij een toets of huiswerk aan de leerlingen geeft

Feedback is cruciaal voor effectief leren. Feedback voedt duurzame leerontwikkeling. Het leereffect van toetsen en huiswerken is voor een groot gedeelte afhankelijk van de feedback die leerlingen krijgen. Dat kan best feedback zijn die verder gaat dan “goed” of “fout”, of dan “goed gedaan”, maar die leerlingen helpt om in te zien waarom iets goed of fout is, hoe ze uit hun fouten kunnen leren,  hoe ze hun prestatie kunnen verbeteren. Probeer voor een toets met beperkte feedback eens extra na te denken over meer effectieve feedback. Geef de leerlingen ook eens wat vaker een punt na de feedback: laat hen een eerste versie van een toets, taak of huiswerk inleveren, geef hen daarop feedback waarmee ze hun werk nog kunnen verbeteren, en geef pas op de finale versie punten. Met duidelijke criteria kunnen ook leerlingen mekaar feedback en punten geven: zo bouwen zij bewuster inzicht in die criteria op, en het scheelt correctiewerk voor jou als leerkracht.

6. Geef je leerlingen wat vaker autonomie en medezeggenschap

Introduceer het onderwerp van de les, maar laat je leerlingen de vragen bepalen die zij over dat onderwerp beantwoord willen zien. Als je je les aan de hand van die vragen opbouwt, is de kans groot dat de intrinsieke interesse van veel leerlingen verhoogt. Geef leerlingen eens wat vaker de kans om mee te bepalen welke werkvorm de meest geschikte is, of in welke volgorde ze een reeks oefeningen zullen maken. Autonomie en medezeggenschap verhogen de motivatie van leerlingen, en bieden hen ook kansen om te leren met die autonomie om te gaan en daarbij rekening te houden met de mening van anderen.

7. Actualiseer je curriculum: integreer de sleutelcompetenties in je vakonderwijs

Kijk naar het lijstje van de 21^ste-eeuwse sleutelcompetenties hieronder, en probeer eens wat vaker een (of meerdere) van die sleutelcompetenties in je vaklessen te integreren. Daarvoor moet je niet altijd spectaculaire ingrepen doen, maar eerder bewust bedenken hoe je iets meer ruimte voor die sleutelcompetenties in bepaalde fasen van je les kunt creëren. Je vakonderwijs zal er krachtiger en eigentijdser door worden, en zal vooral je leerlingen meer kansen bieden de competenties te verwerven die er in de 21^ste eeuw écht toe doen:

– taal en informatie doen werken: kritisch en effectief leren omgaan met informatie en daarover helder communiceren;

– kennis doen werken: kennis toepassen om problemen op te lossen in authentieke situaties;

– verbeelding doen werken: creatief leren denken;

– moderne technologie doen werken: mediawijs, effectief en kritisch omgaan met moderne technologie;

– sociale relaties doen werken: respectvol en constructief leren omgaan met sociale diversiteit;

– verandering doen werken: leren omgaan met plotse wendingen en veranderingen;

– je leer-kracht doen werken: leerstrategieên voor levenslang leren ontwikkelen en het geloof in je leervermogen behouden;

– je eigen leven doen werken: opgroeien tot een zelfstandig denkend wezen dat autonoom beslissingen kan nemen en voor zichzelf kan zorgen;

– het leven op deze planeet doen werken: een bijdrage leveren tot een betere wereld om ons heen.

Meer lezen?

Kris Van den Branden (2015). Onderwijs voor de 21^ste eeuw: een boek voor leerkrachten en ouders. Leuven: ACCO.