Verplicht leesvoer voor alle leerkrachten in Vlaanderen, als je het mij vraagt. Liefst 17.000 scholieren uit alle onderwijsvormen en studierichtingen deden mee aan het debat over de actualisering van de eindtermen en presenteren hun bevindingen in het Scholierenrapport. Wat opvalt in hun rapport is dat het “wat” (wat willen de scholieren zeker leren op school?) doordesemd wordt met uitspraken over het “hoe” (hoe denken ze dat het best te kunnen leren?). De 17.000 scholieren verdienen het om au sérieux genomen te worden: zij zijn immers ervaringsdeskundigen, ze ondervinden dagelijks aan den lijve welk soort onderwijs het best voor hen werkt en ze hebben een verdomd goed zicht op wat voor hun ontwikkeling en hun leven in de 21ste eeuw van cruciaal belang is. Ze clusterden hun aanbevelingen in 6 categorieën.
- Gezond en wel
Wat? Scholieren willen leren hoe ze gezond(er) kunnen leven. Ze willen kritisch en goed geïnformeerd kunnen oordelen over voedings- en leefgewoonten. Ze willen kennismaken met diverse sporten en manieren om in beweging te blijven. Ze willen leren hoe ze verslavingen kunnen weerstaan en verslaan.
Hoe? De scholieren willen leren aan de hand van concrete ervaringen die ze zelf meemaken (bv. de pepdrankjes die ze zelf drinken) en vanuit positieve voorbeelden (bv. een gezonde middaglunch op school). Ze willen kennis opdoen, maar dan wel bij voorkeur tijdens lessen die vertrekken vanuit hun concrete vragen en dagelijkse bekommernissen. Ze willen échte inspraak hebben in het gezondheidsbeleid op hun school. Ze willen op een prettige, positieve en niet-prestatiegerichte manier kennismaken met tal van sporten.
- Mentaal in evenwicht
Wat? Scholieren willen leren hoe je kan omgaan met stress en faalangst. Ze willen leren hoe je mentaal gezond kan blijven en je weerbaarheid kunt verhogen. Ze willen meer inzicht opbouwen in leerstoornissen en beter begrijpen waarom sommige leerlingen extra zorg behoeven.
Hoe? Scholieren willen een open klassfeer waarin er zonder taboes over gevoelens en problemen kan gepraat worden. Ze willen de aanhoudende prestatiedruk omlaag en willen af van de schoolse obsessie voor punten. Het accent moet verlegd worden van presteren naar leren. Fouten maken moet kunnen, meer zelfs, in het onderwijs moet je kunnen leren uit fouten en mislukkingen.
- Eigen kracht
Wat? Scholieren willen hun eigen sterktes leren ontdekken en ontwikkelen. Ze willen hun eigen levenspad leren uitstippelen. Ze willen hun creativiteit ontwikkelen en hun eigen identiteit via kunst en cultuur leren uiten.
Hoe? “Keuzes, keuzes, keuzes”: scholieren willen meer eigen keuzes maken in het curriculum. Ze willen af van een onderwijssysteem waarin alle leerlingen gedwongen worden om hetzelfde programma te volgen; ze willen meer keuzevakken en -activiteiten rond de competenties die hen sterk interesseren en waar ze goed in zijn. Onderwijs moet ook meer gedifferentieerd inspelen op wat leerlingen al kunnen of buiten de school hebben geleerd. Er moet meer aandacht voor kunst, cultuur en creativiteit in alle vakken komen: stimuleer leerlingen om te proeven van diverse kunst- en cultuuruitingen, en laat hen op creatieve wijze uiting geven aan hun eigen identiteit.
- Klaar voor het leven na het middelbaar
Wat? Scholieren willen leren hoe ze op eigen benen kunnen staan. Ze willen competenties ontwikkelen die hen wapenen voor het echte leven buiten de school. Ze willen leren zorgen voor zichzelf en voor anderen. Ze willen EHBO-vaardigheden opdoen, een belastingbrief leren invullen, een rijbewijs halen, leren omgaan met administratie. Ze willen zelfstandig leren beslissingen nemen. Ze willen financiële verantwoordelijkheid ontwikkelen en prijsbewust leren consumeren. Ze willen via het talenonderwijs vooral leren communiceren met echte mensen in de echte wereld. Ze willen kritisch en efficiënt leren omgaan met moderne technologie en informatie. Ze willen leren hoe je een job vindt.
Hoe? Leraren moeten het nut van leerstof voor het echte leven duidelijker maken. Ze moeten de leerstof vaker ophangen aan ervaringen en competenties die voor scholieren echt nuttig zijn. Scholieren willen leren vanuit concrete toepassingen en levensechte ervaringen. Scholen moeten ook investeren in goede computerapparatuur en ze moeten moderne technologie (inclusief smartphones) integreren in het onderwijs- en studieproces. Ook al is ICT geen doel op zich, het zorgt voor variatie in het onderwijsaanbod en kan de interesse van leerlingen verhogen. Scholieren willen de realiteit van de buitenwereld en van de werkvloer meer aan den lijve meemaken, bijvoorbeeld via buitenschoolse stages en opdrachten.
- Verbonden met elkaar
Wat? Scholieren willen leren hoe je met sociale diversiteit omgaat. Ze willen wederzijds respect, beleefdheid en communicatieve vaardigheden ontwikkelen. Ze willen meer leren over seksualiteit, relaties en romantiek. Ze willen ook leren hoe ze daarbij grenzen kunnen stellen en hun eigen veiligheid bewaken.
Hoe? Om scholieren respectvol te leren zijn, moet de school zelf respectvol met leerlingen omgaan. Leerlingen moeten zich veilig voelen op school. Om hun sociale competenties te ontwikkelen, vragen scholieren meer activiteiten die hen met leerlingen uit andere klassen, scholen en studierichtingen in contact doen komen. De nadruk moet ook hier liggen op het leren vanuit concrete situaties die zich voordoen op school of in het echte leven, eerder dan op theoretische lessen. Ze willen vanuit concrete, positieve voorbeelden en een open debat leren wat er mogelijk is en bestaat op het vlak van relaties, samenlevingsvormen en seksualiteit.
- Met beide voeten in de wereld
Wat? Leerlingen willen zich ontwikkelen tot goed ontwikkelde en kritische wereldburgers. Ze willen kritisch leren denken om een onderbouwde mening op te bouwen. Ze willen in dialoog leren gaan met anderen. Ze willen inzicht opbouwen in andere culturen, religies, meningen en andere zienswijzen echt leren begrijpen. Ze willen leren hoe ze met de hedendaagse vermenging van culturen kunnen omgaan. Ze willen ook competenties opbouwen op economisch en politiek vlak: hoe je eigen budget beheren, hoe je politieke mening vormen, hoe een onderneming opstarten? Scholieren willen de school verlaten als actieve burgers die kunnen meedraaien in de samenleving; ze willen ook leren hoe je reeds op school kan participeren aan de besluitvoering en het schoolbeleid.
Hoe? Scholieren moeten tijdens de lessen meer ruimte krijgen om te filosoferen, zelf vragen te stellen en stil te staan bij de zin van het leven. Ze moeten in een open, veilig klimaat de kans krijgen om hun mening te uiten en die bij te stellen. Ze moeten op school actief de kans krijgen om mee te beslissen en inspraak krijgen, zodat ze al doende hun burgerschapcompetenties kunnen ontwikkelen. Aandacht voor diversiteit moet het hele curriculum en het hele schooljaar doordringen en mag niet beperkt blijven tot één themadag. Leerlingen willen meer activiteiten uitvoeren met leerlingen van andere studierichtingen (op dezelfde school). Ze willen niet de les gelezen krijgen over waarden en normen, maar zelf aan het denken gezet worden in activiteiten rond levensbeschouwing. Leerlingen willen actief nadenken en overleggen over hoe bepaalde wereldproblemen aangepakt kunnen worden: de lessen mogen niet beperkt blijven tot louter informatie-overdracht. In dit verband verdient het sterke aanbeveling om de leerstof op school in alle vakken veel vaker te verbinden met de actualiteit buiten de school.
Het was al duidelijk, en het wordt dankzij dit rapport zo mogelijk nog duidelijker: we staan op een scharnierpunt. De scholieren hebben hun verantwoordelijkheid genomen en een sterk signaal gegeven. Ze willen een eigentijds onderwijs dat hen helpt om hun eigen leven in handen te nemen en met de uitdagingen van de 21ste-eeuwse samenleving te leren omgaan. Of zoals zij het zelf zeggen:
“Leerlingen en leerkrachten merken dat het onderwijs achterop hinkt en dat het anders moet en kan. Het risico om volledig passé te zijn en de trein te missen is te groot. Tijd om in actie te schieten dus en een frisse en moderne wind door ons onderwijs te laten waaien” (Scholierenrapport, 2016, p. 11)
Het volledige Scholierenrapport lezen?
DUURZAAM ONDERWIJS 
En dan kom je uit bij het vak PAV in de B-stroom…
Beste meneer Van den Branden
Ik ben een derdejaarsstudente van de lerarenopleiding aan Hogeschool Odisee in Brussel. Dit wil dus zeggen dat ik vorig academiejaar heb deelgenomen aan het eindtermendebat in maart 2016.
Waar ik dit blogbericht graag mee zou willen beginnen, is dat ik het fijn vond om te mogen deelnemen. Deze keer zijn het niet de volwassenen of politici die voor ons beslissen, dan wel wijzelf. Het doet deugd om te weten dat onze stem gehoord wordt. Ik ga dan ook akkoord met u dat het Scholierenrapport verplichte lectuur moet zijn voor alle leerkrachten en personen gelinkt aan het onderwijs.
Ik zit momenteel in de overgangsfase: niet lang geleden was ik zelf een leerling van het secundair onderwijs, nu ben ik één stap verwijderd om zelf leerkracht te worden. Er is dus geen beter moment om hierover na te denken. Ik weet waar leerlingen mee zitten (omdat ik hier ook zelf mee zat) en ik kan -hopelijk- voor verandering zorgen eens ik aan de andere kant van de banken sta.
Wanneer je het Scholierenrapport doorbladert of uw blogbericht leest, lees je wat leerlingen zeker MOETEN krijgen of WILLEN hebben . Dit kan overweldigend lijken, omdat ze precies zo veel ‘willen’. Bij nader inzien; is het echt zo veel gevraagd van hen?
Als je een samenvatting maakt van wat leerlingen wensen, zie je dat hun visie compleet verschillend is van wat het huidig onderwijssysteem aanbiedt. Leerlingen hoeven niet te weten hoe je een zin ontleedt of hoe je de cosinus berekent. Zij willen weten hoe ze zelfstandig kunnen worden, hoe ze moeten omgaan met sociale diversiteit, hoe ze zich kunnen ontwikkelen tot goede ontwikkelde en kritische wereldburgers…
Je kan dit vertalen naar de eindtermen en dan zie je dat deze bijna perfect overeenkomen met de vakoverschrijdende eindtermen (VOET’en). Dit wil dus zeggen dat onze overheid beseft dat daar rekening mee gehouden moet worden. Dat is al een goed begin.
Waar voor mij het schoentje wringt, is dat deze VOET’en slechts op de achtergrond aanwezig zijn. De specifieke, vakgebonden eindtermen MOETEN door scholen bereikt worden, terwijl er voor de VOET’en slechts een inspanningsverplichting is. Er is geen resultaatsverplichting, scholen moeten deze dus niet bereiken op het einde van het schooljaar. De scholen moeten inspanningen leveren om de VOET’en en ontwikkelingsdoelen na te streven, maar indien ze deze niet bereiken… Nou ja, volgend jaar beter zeker?
Daar merk je pas echt dat ons onderwijssysteem goed fout zit. Waarom de VOET’en ook niet verplicht maken? Zelfs al betekent dit dat er een complete wijziging moet komen in het vakkenaanbod. Hier en daar een uur wijzigen om daar dan een vak zoals ‘burgerschap’ of ‘fitheid en gezondheid’ te plaatsen.
Het vakkensysteem is allang achterhaald en moet dringend gewijzigd worden om up-to-date te blijven aan de wensen van de leerlingen én de maatschappij. Hoe kunnen zij doen wat de maatschappij van hen verwacht terwijl ze daar niet (goed) op voorbereid worden?
Dit eindtermendebat was al stap één naar een betere toekomst. Leerlingen zijn immers de toekomst. Het is dus geen slecht idee om hen te (h)erkennen en gehoor te geven aan hun stem.
Met vriendelijke groeten
Sophie Buntinx
Toekomstige (en hoopvolle) leerkracht