In de 20ste eeuw werden veel lessen gedomineerd door “kennis” en “vaardigheden”, en dus door twee sleutelvragen: hoe werkt het (kennis) en kan ik het zelf doen werken (vaardigheden)?
| Kennis | Hoe werkt het? | Hoe werkt een cel op zonne-energie? Hoe werkt de stelling van Pythagoras? Hoe werkt de regel voor bezittelijke voornaamwoorden in het Frans? Hoe ontstond de zwarte burgerrechtenbeweging in jaren ’60 in de VS (en wat heeft ze opgebracht)? |
| Vaardigheden | Kan ik het zelf doen werken? | Kan ik berekenen hoeveel zonne-energie er door dat speelgoedautootje wordt verbruikt? Kan ik de stelling van Pythagoras toepassen op dit concreet geval? Kan ik de juiste bezittelijke voornaamwoorden in mijn klachtenbrief gebruiken? Kan ik de burgerrechtenbeweging in de VS vergelijken met de latere beweging voor de rechten van homo’s en lesbiennes? |
Er zijn goede redenen om daar in de 21ste eeuw 2 vragen aan toe te voegen:
| Kennis | Hoe werkt het? | Hoe werkt een cel op zonne-energie? Hoe werkt de stelling van Pythagoras? Hoe ontstond de zwarte burgerrechtenbeweging in jaren ’60 in de VS (en wat heeft ze opgebracht)? |
| Vaardigheden | Kan ik het zelf doen werken? | Kan ik berekenen hoeveel zonne-energie er door dat speelgoedautootje wordt verbruikt? Kan ik de stelling van Pythagoras toepassen op dit concreet geval? Kan ik de burgerrechtenbeweging in de VS vergelijken met de beweging voor de rechten van homo’s en lesbiennes? |
| Waarheid | Hoe waar is het? | Hoe waar is de informatie waarop ik me baseer om deze kennis en vaardigheden op te bouwen? Hoe betrouwbaar zijn de bronnen die ik raadpleeg? Wie produceerde deze informatie, met welk doel? Gelden wiskundige regels altijd en onverkort? |
| Waarde | Hoe waardevol is dit? | Hoe waardevol is dit voor mijn eigen leven en zelfontplooiing, en voor dat van anderen? In welke situaties (ook buiten de school) kan ik dit (functioneel, creatief) toepassen, en wanneer best niet? Bijvoorbeeld, waarom moeten mensen investeren in zonne-energie? Sta ik volop achter de eisen van de burgerrechtenbeweging, en wat is de waarde van die beweging voor mijn leven, mijn gemeenschap, mijn omgeving…? Welke morele waarden haal ik hier uit? |
De vraag naar waarheid wordt ingegeven door de technologische revolutie: jongeren worden bedolven onder de informatie en moeten in staat zijn om betrouwbare van onbetrouwbare informatie te onderscheiden, waarheid van leugen, onderbouwde mening van ongezouten mening. Jongeren moeten ook leren kritisch te staan tegenover waarheden die als vast, onwrikbaar en onveranderbaar worden gepresenteerd, en het recht hebben (en de competentie) om kennis die autoritair en zonder argumenten wordt overgebracht in vraag te stellen.
De vraag naar waarde sluit aan bij het centrale belang van persoonlijkheidsontwikkeling in het 21ste-eeuwse curriculum. De school bouwt niet alleen aan kennis en vaardigheden, de school vormt (samen met anderen) de jongere tot een volwassene in evenwicht: een mens in balans die persoonlijke belangen en morele waarden kan verzoenen met de belangen van anderen en de omgeving; rationele, vrije denkers die zelfstandig beslissingen kunnen nemen, maar die de gevolgen van de eigen beslissingen voor anderen kunnen afwegen; sterke, weerbare individuen die vredevol kunnen samenleven met anderen, ook met anderen die van hen verschillen; verantwoordelijke burgers die opkomen tegen onrecht en de basisbeginselen van een democratische samenleving omarmen; mensen in emotionele balans die vol zelfvertrouwen en optimisme het leven en het levenslang leren tegemoet gaan.
De vier vragen horen samen. Samen hebben ze de kracht om lesinhouden persoonlijker, eigentijdser en boeiender te maken, en de inzet van de les te verhogen. Ze kunnen dus maar beter niet te vaak opgesplitst behandeld worden in afzonderlijke vakken in het curriculum, maar leveren wellicht het meest boeiende en duurzame onderwijs op als ze gezamenlijk ingebracht worden in heel veel lessen van elk vak (of van elke vakkencombinatie).
DUURZAAM ONDERWIJS 