Dat we mens zijn, staat biologisch vast, maar hoe humaan we zijn, bepalen we zelf. Dat we in ons handelen sterk worden aangedreven door onze primaire behoeften en impulsieve gedachten, is genetisch bepaald, maar of we ons handelen corrigeren om meer rekening te houden met onze omgeving en de anderen om ons heen, bepalen we zelf. Dat we eerst aan onszelf en vanuit onszelf denken, hebben we te danken aan de werking van ons brein, maar of we ons brein gebruiken om ook de overtuigingen van anderen in overweging te nemen, bepalen we zelf.

In Denemarken krijgen alle leerlingen tussen 6 en 16 een vak “empathie” op school. De kern van empathie is je leren verplaatsen in anderen. Het draait om de ideeën, beweegredenen, overtuigingen, motieven van anderen in overweging leren nemen. Empathie is iets anders dan sympathie. Het gaat om echt luisteren naar een ander perspectief (dat soms grondig verschilt van het jouwe) en dat trachten te begrijpen. Het gaat er niet om de andere per se gelijk te geven of te volgen, maar het andere perspectief te doorgronden en gemeend au serieux te nemen. Het gaat om “disagreeing without being disagreeable”. Het gaat erom de neiging te onderdrukken meteen het eigen grote gelijk uit te schreeuwen en door te drukken zonder de andere echt gehoord te hebben. Het vormt de basis van ons vermogen om samen te leven, samen te leren, samen te werken met anderen in een steeds verder globaliserende wereld. Het gaat er daarbij niet om onze eigen identiteit op te geven, maar om onze eigen identiteit toe te laten andere identiteiten te ontmoeten, en zo onze eigen grenzen te verleggen.

Om empathie in het onderwijs te bevorderen, moet er niet per se op z’n Deens een apart vak opgericht worden. Het gaat er veel meer om in diverse activiteiten op school leerlingen aan te zetten andere perspectieven in ogenschouw te nemen. Bewust stilstaan bij hoe een andere leerling zich tijdens een spel op de speelplaats voelt, voelde of zal voelen; je als leerling tijdens de les geschiedenis afvragen waarom bepaalde groepen of individuen bepaalde daden stelden en daardoor tot een dieper inzicht komen; tijdens een debat een mening verdedigen en beargumenteren die niet de jouwe is (met name door je stevig te verdiepen in de argumenten van die tegenpartij); in kranten en op websites bewust op zoek gaan naar diverse meningen, perspectieven, argumentatielijnen die zijn opgebouwd rond eenzelfde problematiek; tijdens de les wiskunde luisteren naar de alternatieve manier waarop een andere leerling een vraagstuk heeft opgelost; tijdens een groepswerk stilstaan bij hoe andere leerlingen bepaalde rolverdelingen ervaren…

Een van de kerntaken van onderwijs is de blik van leerlingen verruimen en hun kennis verbreden. Dat heeft alles met empathie en met kritisch denken te maken. Dat draait om het leren vergaren van kennis om er genuanceerde oordelen mee te leren vellen, de eigen huidige kennis in vraag durven stellen, het leren onderzoeken van fenomenen op een kritische, overdachte, rationele, wetenschappelijke manier, het leren loskomen van op-het-eerste-gezicht-goedklinkende-facebook-kreten en het eigen denken bevrijden van haar egocentrische navelstaarderij en impulsieve, onoverdachte vooroordelen. Het gaat om de moed om los te breken uit de enge cirkel van voortdurende zelfbevestiging, en zo écht bij te leren. Het gaat om het verlaten van de eigen bunker, het open plein op te draaien, en zo wijzer te worden. Empathie wordt soms smalend afgedaan als een “soft skill”, maar het is voor velen onder ons een harde noot om te kraken. Het gaat niet om een flauwe emotionele attitude, maar om de kern van de groei van ons cognitief denken en ons ethisch handelen….