Vooraf: Om het primaire doel van haar pas verschenen Actieplan “Samen sterk voor taalcompetentie” én het centrale begrip “taalcompetentie” nog verder toe te lichten, publiceerde de Taalraad recent de onderstaande tekst (ik neem die integraal over).

De Taalraad, een groep van elf taalexperts uit Nederland en Vlaanderen, stuurde deze week het actieplan Samen sterk voor taalcompetentie de wereld in. Ze somt daarin vijftien concrete maatregelen op die leraren kunnen ondersteunen om nog beter taalonderwijs te geven. In dit actieplan ligt de focus niet op een lijst van effectieve leesmethoden of lesinhouden, want daar zijn recent al tal van sterke publicaties over verschenen. De focus ligt wel op een advies aan de overheden over welke acties wenselijk en noodzakelijk zijn om het taalonderwijs vooruit te helpen.

De Taalraad toont zich daarin vastberaden én optimistisch: een positieve kentering is mogelijk, vooral als overheid, lerarenopleiders, onderwijsondersteuners en uitgeverijen sterker samenwerken om de leraar te ondersteunen. Er worden al veel acties ter verbetering genomen en dat is goed, alleen moeten die acties volgens de Taalraad veel beter op elkaar worden afgestemd en uitgewerkt vanuit een gezamenlijke visie.

De ontwikkeling van taalcompetentie als uitgangspunt

In de visie van de Taalraad staat het begrip taalcompetentie centraal. De Taalraad baseert zich daarvoor op de visietekst Iedereen Taalcompetent uit 2017.
Leerlingen zijn taalcompetent als ze kennis, vaardigheden en attitudes geïntegreerd kunnen inzetten om voor hen relevante doelen te halen. Heel concreet gaat het om:
o   de vaardigheden die leerlingen nodig hebben: lezen, schrijven, luisteren/kijken, spreken, gesprekken voeren;
o   de kennis over taal en over de wereld die nodig is om taalvaardigheden toe te passen en af te stemmen op doel, publiek en context;
o   de attitudes/houdingen die we van leerlingen verwachten met betrekking tot hun eigen taalontwikkeling, de taalvaardigheid van anderen en de talige wereld waarin ze als burger participeren.
 
Een leerling geeft bijvoorbeeld blijk van taalcompetentie als die bij het lezen van een roman doorzet bij moeilijke passages (attitude), woordenschatkennis en algemene kennis en leesvaardigheid inzet om het verhaal te begrijpen en in diepgaand gesprek gaat met anderen over de waarde van de roman voor de hedendaagse lezer. Als een leerling een grammaticaregel van het Frans kan opdreunen, etaleert die enkel kennis; diezelfde leerling toont zich taalcompetent als die grammaticaregel toegepast wordt bij het schrijven van een tekst die helder en correct moet zijn. 

Taalcompetentie in internationale context en in de curricula

In internationale context is taalcompetentie een cruciaal begrip. In internationale toetsen en peilingen, zoals PISA en PIRLS, wordt taalcompetentie gemeten. PISA-toetsen voor leescompetenties vragen bijvoorbeeld aan 15-jarigen om een informatieve tekst over een vaccinatieprogramma te lezen en vragen te beantwoorden over moeilijke passages in de tekst én om te reflecteren op de bedoelingen van de schrijver. Als de prestaties van onze leerlingen achteruitboeren, dan betekent dat dat onze leerlingen onvoldoende taalcompetent zijn.
 
Ook de Vlaamse minimumdoelen en Nederlandse kerndoelen zijn en worden competentiegericht opgesteld: ze vereisen dat leerlingen in alle graden en leerjaren van het basisonderwijs en secundair/voortgezet onderwijs een uitgebalanceerde mix van taalkennis, taalvaardigheden én attitudes ontwikkelen en dat zij die flexibel kunnen inzetten in verschillende, betekenisvolle situaties.
 
Het begrip taalcompetentie wordt vaak anders geïnterpreteerd en bijvoorbeeld enkel gelezen als synoniem voor ‘taalvaardigheden’. Volgens sommigen moeten immers vooral ‘taalkennis’ en ‘liefde voor literatuur’ meer op de voorgrond treden. Die visies hoeven echter niet tegenover elkaar te staan: taalkennis en liefde voor literatuur maken onlosmakelijk deel uit van taalcompetentie en worden door de experts van de Taalraad ook sterk bepleit.

Uitdagend voor leerlingen en leraren

Het is overigens de integratie van kennis, vaardigheden en attitudes die van het beroep van taalleraar een der allermooiste beroepen ter wereld maakt. Taalvakken worden – zowel voor leerlingen als leraren – boeiend, waardevol en leerrijk als ze leerlingen uitdagen om hun taalkennis, vaardigheden en motivatie in te zetten opdat ze heldere, correcte boodschappen kunnen produceren, zowel mondeling als schriftelijk, opdat ze van literatuur leren genieten, in debat leren gaan met anderen, of fake news van correcte informatie leren onderscheiden. Taalcompetentie gaat voorbij de versplintering en verkokering: vaardigheden in samenhang, kennis in samenhang met vaardigheden, aandacht voor taalvormen gelinkt aan wat die vormen betekenen. Het boeiende, ambitieuze, eigentijdse en taalcompetentiegerichte taalonderwijs van de 21ste eeuw waar de Taalraad van droomt, vereist leraren die een kennisrijk, vaardighedenrijk en attituderijk curriculum geïntegreerd tot leven kunnen brengen in de klas. Niet alleen tijdens de lessen taal, maar ook in de andere vakken van het curriculum.

Tijd voor actie!

De Taalraad hoopt dat eventuele begripsverwarring niet tot verwarring leidt over wat ons te doen staat om het onderwijs Nederlands ingrijpend beter te maken. Daarvoor moeten alle betrokkenen samenwerken. Op die oproep tot samenwerking hoorde de Taalraad tot nu toe overigens geen tegenstemmen. Gelukkig maar. Alle partijen kunnen immers iets essentieels bijdragen aan de ondersteuning van de leraren: curriculumontwikkelaars kunnen uitdagende, taalcompetentiegerichte doelen formuleren, uitgeverijen kunnen competentiegerichte leermiddelen ter beschikking stellen, lerarenopleiders kunnen samen hun curriculum versterken, toetsontwikkelaars kunnen valide en betrouwbare competentiegerichte taaltoetsen verspreiden, directies en schoolteams kunnen in hun taalbeleid de ontwikkeling van taalcompetentie centraal stellen, onderwijsondersteuners kunnen op al die vlakken de leraar helpen bij het realiseren van taalcompetent onderwijs.  Samenhangend en samenwerkend investeren in de leraar loont. Geen beschuldigende vingers, maar handen die in elkaar grijpen. Als we niets doen en de zaken op hun beloop laten, zullen de resultaten van onze leerlingen niet automatisch beter worden. Ook als we honderden kleine acties naast elkaar nemen, zal het gezamenlijk effect teleurstellend klein zijn. Lukraak is niet raak. Tijd dus voor gezamenlijke en samenhangende actie!

https://taalunie.org/actueel/414/taalcompetentie-toegelicht

https://taalunie.org/publicaties/220/samen-sterk-voor-taalcompetentie

https://taalunie.org/publicaties/19/iedereen-taalcompetent

In een opiniestuk in De Standaard maakt Thomas Crombez (docent aan AP Hogeschool) brandhout van pedagogisch onderzoek. “Er bestaat geen groter wetenschapsbedrog dan de pedagogie,” stelt hij. “Hoe kun je nu pretenderen wetenschappelijke kennis te bezitten over zo’n complex fenomeen als lesgeven?” Al die adviezen van pedagogische experts: ze moeten volgens Crombez de vuilbak in.

Dat onderwijs een complex fenomeen is, lijdt geen twijfel. Leerprocessen zijn complex an sich en in een klassituatie wordt die complexiteit nog een pak groter omdat een leraar moet lesgeven aan 20 of meer individuen met hun eigen voorgeschiedenis, voorkennis, interesses en behoeften. De complexiteit van het te bestuderen fenomeen bepaalt echter niet of wetenschap mogelijk is of niet. Wie de lijn van Crombez volgt, kan dus ook niet langer geloof hechten aan wetenschappelijke publicaties door klimaatwetenschappers, virologen en sociologen: allen bestuderen ze bijzonder complexe fenomenen. Wat wetenschappers doen, is net rond complexe fenomenen theoretische hypotheses formuleren, die vervolgens via rigoureuze methoden van dataverzameling en –analyse trachten te falsifiëren, en hun inzichten bediscussiëren in een (internationale) gemeenschap van collega-wetenschappers. Zo groeit geleidelijk een op (steeds meer) empirie gebaseerd kennisbestand. Dat kennisbestand is niet volledig, in geen enkele discipline. We weten dus nog lang niet alles over de complexe leer- en onderwijsprocessen die zich in klassen afspelen, maar de pedagogische wetenschap heeft tijdens de afgelopen decennia behoorlijk wat robuuste patronen blootgelegd en mythes ontkracht. Zo klonk het een tijd geleden voor veel leraren zeer aannemelijk dat onderwijs effectiever wordt als het wordt afgestemd op de leerstijlen van individuele leerders. Wetenschappelijk onderzoek (zie de publicaties van Pedro De Bruyckere hierover) toonde aan dat dat idee niet klopt.

Crombez verwart een praxis met de wetenschap die haar onderzoekt. Volgens Crombez is lesgeven iets wat leraren moeten doen, niet iets dat pedagogen kunnen onderzoeken. Leraren geven volgens hem les op basis van hun ervaringsgebaseerde intuïties, en lesgeven kan je volgens hem enkel leren van mensen met nog meer ervaring die op basis van hun intuïties advies geven. Niemand betwist de kracht van het mentorschap voor beginnende leraren, maar dat sluit hoegenaamd niet uit dat wetenschappers daar geen onderzoek naar kunnen doen. De wetenschap dient net om te onderzoeken hoe effectief, krachtig of efficiënt de praxis is die uit de intuïties van praktijkmensen voortvloeit; de wetenschap dient ook om de complexe processen die samen de praxis constitueren, beter en diepgaander te begrijpen. Mensen kunnen nog eeuwenlang zandzakjes voor hun deuren gooien of de dijken verhogen tegen de stijgende zeespiegel, er is een wetenschap nodig om te begrijpen waarom de zeespiegel stijgt en welke praxis au fond en op lange termijn het meest effectief is om het tij te keren en de zeespiegel minstens op hetzelfde peil te houden.

De complexiteit van het te bestuderen fenomeen – onderwijs in dit geval – noopt uiteraard tot nuance. Er is niets dat altijd voor alle leerlingen werkt onder alle omstandigheden en in alle contexten. Pedagogen moeten zich dus hoeden voor al te simplistische do’s en don’ts: die scoren misschien goed op sociale media en bij een op polarisatie beluste pers, maar de meeste leraren weten dat het in het echte leven van het onderwijs zo niet werkt. Wijze lessen ontstaan pas als lesgevers empirisch ondersteunde principes van krachtige leeromgevingen (door wetenschappers aangedragen) afstemmen op de kenmerken en behoeften van hun leerlingen. Kwaliteitsvol onderwijs vereist dynamisch samenspel en intense interactie. Interactie tussen leraar en leerlingen, maar evenzeer interactie tussen leraar en wetenschap. Zo voorkomen we dat de leerling bedrogen uitkomt…

Bron

https://www.standaard.be/cnt/dmf20230915_94577370

In hun meta-analyse onderzochten Korpershoek e.a. (2020) de relatie tussen school belonging en het motivationeel, socio-emotioneel, gedragsmatig en academisch functioneren van leerlingen op school. School belonging is een lastige term om te vertalen: “schoolbetrokkenheid” wordt vaak gebruikt, maar persoonlijk vind ik dat “schoolverbondenheid” dichter aansluit bij de betekenis van het Engelse woord “belonging”. Van Dale kiest in het vertaalwoordenboek Engels-Nederlands vooral voor “thuishoren”. In het artikel van Korperhoek e.a. wordt belonging gedefinieerd als ”an individual’s sense of being accepted, valued, included, and encouraged by others” (cf. Baumeister & Leary, 1995). In theoretische raamwerken wordt school belonging nauw geassocieerd met (a) de mate waarin een leerling zich identificeert met de schoolgemeenschap en (b) de mate waarin de leerling zich engageert om zich te verbinden met de school, gepast gedrage te vertonen, goede prestaties te leveren en de doelen van de school te behalen (school engagement).

De resultaten van de meta-analyse, die focust op het secundair onderwijs, geven aan dat schoolverbondenheid wel degelijk samenhangt met een resem aspecten van schools functioneren. Leerlingen die zich persoonlijk geaccepteerd, gerespecteerd, opgenomen (in de gemeenschap) en ondersteund voelen door anderen “are likely to perform better in school (e.g. academic achievement) and show more favourable motivational (e.g. mastery goal orientations), social-emotional (e.g. self-concept and self-efficacy), and behavioural outcomes (e.g. behavioural, cognitive, and agentic engagement).” (p. 665). Er wordt ook een positieve samenhang gevonden tussen schoolverbondenheid en academisch succes. Ook al is die effectgrootte klein, toch is de samenhang consistent: “… students’ with a higher sense of school belonging also showed more favourable school grades, which was confirmed across no less than 67 tests reported in primary studies.” De samenhang is groter voor de schoolresultaten van de leerlingen dan voor hun prestaties op centrale, gestandaardiseerde testen. Leerlingen die zich niet, of in geringe mate, verbonden voelen met de school, lopen een hoger risico op schooluitval of spijbelgedrag. Opvallend is dat de verschillen tussen regio’s en continenten (bv. Westen versus Azië) klein zijn; de bevindingen lijken dus vrij universeel. Evenzeer gelden de resultaten voor leerlingen van alle jaren in het secundair onderwijs.

Uit deze meta-analyse blijkt nogmaals hoezeer de socio-emotionele, motivationele, gedragsmatige en cognitieve dimensies van leren verstrengeld zijn met elkaar. Het kan dus wel degelijk lonen dat schoolteams actief zoeken naar manieren om de schoolverbondenheid van hun leerlingen te verhogen. De mate waarin ze zich thuis voelen op school, gerespecteerd, geaccepteerd en volwaardig lid van de schoolgemeenschap heeft wel degelijk een effect: op hoe de leerlingen zich voelen, op hoe ze zich gedragen, op hoe ze presteren, en uiteindelijk op wat ze leren.

Bron:

Korpershoek, H., Canrinus, E., Fokkens-Bruinsma, M., & de Boer, H. (2020). The relationships between school belonging and students’ motivational, social-emotional, behavioural, and academic outcomes in secondary education: a meta-analytic review. Research Papers in Education, 35/6, 641-680, DOI: 10.1080/02671522.2019.1615116

Wat gebeurt er als 5 basketbalspelers die naast elkaar staan tegelijkertijd een bal naar de ring gooien? Juist, de kans is groot dat hun ballen tegen elkaar botsen en geen enkele bal in het net belandt.

In hun rapport “Samen sterk voor taalcompetentie” stelt een groep van taalexperts in Vlaanderen en Nederland vast dat er momenteel erg veel gebeurt op het vlak van taalonderwijs. Schoolverbeteringsprojecten, coachingtrajecten, bibliotheekactiviteiten allerhande worden opgestart; meestal draaien ze rond lezen. Dat toont dat er aan beide kanten van de landsgrens veel bekommernis is ontstaan over de taalontwikkeling van onze kinderen en jongeren, en dat er veel drive in het veld aanwezig is om er iets aan te doen.

De Taalraad waardeert die drive en de vele ballen die in de lucht gehouden worden. Taal staat weer centraal. Maar de Taalraad pleit in haar rapport wel voor meer samenhang en meer samenwerking: “Samen sterk voor taalcompetentie”. Gooi geen vijf ballen tegelijkertijd naar de ring. Lukraak is niet raak. Vorm een basketbalteam, geef elkaar passes die leiden tot een gecoördineerd samenspel, netjes afgerond met een schitterende driepunter. De Taalraad pleit dus niet zozeer voor nieuwe geldstromen: we moeten de beschikbare middelen beter gebruiken om meer productieve samenwerking én samenhang in het onderwijsveld tot stand te doen komen.

Een systemische aanpak dus, en die systemische aanpak moet vooral de leraar ten goede komen. Want de leraar moet het doen. De leraar verdient dus de allerbeste ondersteuning tijdens alle fasen van zijn loopbaan. De student-leraar verdient het om tijdens de lerarenopleiding hele straffe impulsen te krijgen om (a) de eigen taalcompetenties verder uit te breiden en (b) sterk te staan op het vlak van hedendaagse taaldidactiek. De startende leraar verdient tijdens de eerste jaren van de beroepsuitoefening niet alleen een aanvangsbegeleiding op organisatorisch en logistiek vlak, maar ook inhoudelijke, taaldidactische begeleiding in een authentieke klas- en schoolcontext. En de ervaren leraar verdient krachtige impulsen tot verdere deskundigheidsbevordering op het vlak van taalonderwijs, en dat in de beste omstandigheden. Want investeren in de leraar loont, zo tonen de voorbeelden uit het buitenland.

We hebben nog meer leraren nodig die nog sterker zijn in het bevorderen van taalcompetentie: het vermogen van leerlingen om kennis, vaardigheden en attitudes geïntegreerd in te zetten om relevante doelen te halen. Een taalcompetente leerling is iemand die vlot, helder en geïnformeerd kan spreken over wat hij heeft beluisterd, die helder kan schrijven over wat hij heeft gelezen, die al lezend argumenten kan vinden om in een debat te gebruiken om de eigen mening krachtig te ondersteunen, die van literatuur kan genieten en erover in gesprek kan gaan. Taalcompetentie gaat voorbij de versplintering en verkokering: vaardigheden in samenhang, kennis in samenhang met vaardigheden, aandacht voor vorm gelinkt aan wat die vormen betekenen. Het boeiende, ambitieuze, eigentijdse en competentiegerichte taalonderwijs van de 21^ste eeuw waar de Taalraad van droomt, vereist leraren die een kennisrijk, vaardighedenrijk en attituderijk curriculum geïntegreerd tot leven kunnen brengen in de klas. Niet alleen tijdens de lessen taal, maar ook in de andere vakken van het curriculum.

Gezamenlijke actie is het ordewoord. Het moet, want als we er niet gezamenlijk tegenaan gaan, dan kunnen we niet verwachten dat de resultaten op taalmetingen en –peilingen beter zullen worden. De Taalraad toont zich erg optimistisch: het kan, het zal lukken, als we het samen doen. Alle partijen kunnen daarbij iets essentieels bijdragen: curriculumontwikkelaars kunnen uitdagende, competentiegerichte doelen formuleren, uitgeverijen kunnen competentiegerichte leermiddelen ter beschikking stellen, lerarenopleiders kunnen samen hun curriculum versterken, toetsontwikkelaars kunnen valide en betrouwbare competentiegerichte taaltoetsen verspreiden, directies en schoolteams kunnen in hun taalbeleid de ontwikkeling van taalcompetenties centraal stellen, onderwijsondersteuners kunnen op al die vlakken de leraar helpen bij het realiseren van taalcompetent onderwijs.  Geen beschuldigende vingers, maar handen die in elkaar grijpen. 

Wilt u het nog concreter? De Taalraad stelt 15 concrete maatregelen (“interventies”) voor die kunnen bijdragen tot verbetering. Neem het actieplan ter hand en… (begrijpend) lezen maar! En dan…. Actie. Samen. Samenhangend. Duurzaam.

https://taalunie.org/actueel/410/het-onderwijs-nederlands-moet-ingrijpend-anders

https://taalunie.org/publicaties/220/samen-sterk-voor-taalcompetentie

De “Welsh Not” was in de 19^de eeuw een houten plankje dat leerlingen in Wales tijdens de speeltijd aan elkaar moesten doorgeven. Om dat te doen, moest het kind met de “Welsh Not” een ander kind betrappen dat Welsh sprak in plaats van Engels (de instructietaal); Welsh spreken op de speelplaats was in die tijd in heel wat scholen verboden. Ondertussen is de “Welsh Not” al lang afgevoerd. Als ik er mijn studenten in de internationale master “European Studies” over vertel, kijken ze me met verbijstering aan en halen adjectieven als “mensonterend” en “barbaars” boven.

Een verbod op het spreken van thuistaal op de speelplaats (ingeschreven in het schoolreglement) is geen lichtzinnige zaak. Het betekent dat een Oekraïense jongen die een spreekbeurt moet houden, tijdens de speeltijd niet naar zijn broer mag lopen om in het Oekraïens zijn zenuwachtigheid te ventileren of nog wat goede raad ingesproken te krijgen. Nederlandstalige kinderen zouden hun speeltijd niet langer mogen vullen met het nazingen van Engelstalige pop- en rapsongs. Armeenstalige kinderen die een hele dag veel moeite moeten doen om alle lessen in het Nederlands te volgen, zouden niet even tot mentale rust mogen komen door 10 minuten in het Armeens te keuvelen met hun beste vriendinnetje. Vooral dat laatste zou zelfs een direct aantoonbaar effect op het leren van het Nederlands, en in het Nederlands, kunnen hebben: cognitief psychologen zijn de eersten om te zeggen dat leren vermoeiend is, dat de concentratieboog van kinderen geen 480 minuten per dag kan gespannen blijven en dat het werkgeheugen snel overbelast geraakt. Even de taalbatterijen opladen tijdens de speeltijd om er nadien met frisse moed en een fris werkgeheugen tegenaan te gaan zou dus niet meer lukken.

Onderzoek toont overtuigend aan dat respect tonen voor de moedertaal van kinderen hun welbevinden op school verhoogt. Een “moedertaal” (de term zegt alles) is de taal van de meest primordiale sociale identiteit die kinderen opbouwen. Het is een deel van hun lijf en hun zijn. Een kleine tegemoetkoming zoals die moedertaal mogen spreken op de speelplaats kan ertoe leiden dat leerlingen zich sterker thuis voelen op school. Onderzoek toont aan dat de “sense of belonging” van kinderen op school een impact heeft op hun motivatie om te leren en hun schoolprestaties. Het meest recente PIRLS-onderzoek toonde dat er in Vlaanderen – in vergelijking met de EU-15 landen – eerder weinig kinderen zijn met een hoog gevoel van schoolverbondenheid en eerder veel met een laag gevoel van schoolverbondenheid. Daar valt dus winst te boeken, maar een verbod op thuistaal lijkt me daarvoor niet de meest geschikte maatregel.

In haar doctoraatsonderzoek bevroeg Kathelijne Jordens Turkstalige kinderen van het vijfde leerjaar over hun taalpercepties. Ze verwoordden opvallend volwassen overtuigingen. Ze benadrukten hoe belangrijk het is dat alle kinderen heel goed Nederlands leren, omdat ze anders geen kans hebben op een succesvolle schoolloopbaan. Maar evenzeer benadrukten ze hoe trots ze waren op hun Turkse moedertaal en hoe fijn ze het vonden dat ze even wat ruimte kregen om het te spreken op school. Het ene sluit voor de kinderen het andere dus hoegenaamd niet uit. Integendeel, het ene (ruimte voor de moedertaal) versterkt in hun ogen het andere (het leren van het Nederlands).

Scholen die een verbod op het spreken van thuistalen op de speelplaats in hun reglement inschrijven, wacht bovendien de onzalige taak om dat verbod te controleren en desgevallend te sanctioneren. De vraag is of dat überhaupt haalbaar is en hoeveel leraren dat niet zien zitten omdat ze hun sociale band met hun leerlingen niet willen hypothekeren.  

Er zijn andere manieren om het gebruik van Standaardnederlands – ook buiten de school – te promoten. Het voorbeeld van Engels als vreemde taal toont overduidelijk aan dat kinderen in hun vrije tijd vooral talen gebruiken – en actief opzoeken – waarmee ze positieve connotaties opbouwen, sociale banden kunnen opbouwen en boeiende, leuke dingen kunnen doen. De tijd en energie die nodig is om een strikt “alleen-Nederlands”-beleid op de speelplaats te handhaven, kunnen schoolteams veel beter gebruiken om tijdens de hele schooldag – in alle vakken van het curriculum – een “boeiend, eigentijds, ambitieus, competentiegericht” taalonderwijs Nederlands te verzorgen (dixit de Taalraad). Er is absoluut niets mis met het stimuleren van niet-Nederlandstalige kinderen om buitenschools in het Nederlands te lezen of naar Ketnet te kijken: als leerlingen dat voor hun eigen plezier doen, prima. Maar laat ons van de speelplaats geen ideologische battleground maken. Excuseer, een ideologisch strijdperk.