Geachte minister,
Ik weet dat u het erg druk hebt. U hebt waarschijnlijk niet de tijd om mijn boek “Onderwijs voor de 21ste eeuw” helemaal te lezen. Ik ben daarom zo vrij om in deze brief een aantal bezorgdheden die in het boek worden beschreven en waarvan ik denk dat ze voor een minister van onderwijs van belang kunnen zijn, op een rij te zetten.
Allemaal willen we het beste onderwijs: ouders, leerlingen, leerkrachten, directies, onderwijsondersteuners en ministers. Maar wat is het beste onderwijs in de 21ste eeuw? Hetzelfde als het beste onderwijs van de 20ste eeuw? Neen, denk ik, want tijdens de afgelopen 30 jaar is de wereld immers drastisch veranderd. Ons leven is sneller, hectischer, technologischer, digitaler en diverser geworden. De eisen die aan afgestudeerden worden gesteld, zijn sterk geëvolueerd. Het curriculum van de 21ste eeuw kan dus geen kopie zijn van dat van 1990. Ik kijk daarom met veel belangstelling uit naar het debat van het Vlaams Parlement over de doelstellingen van het 21ste– eeuwse onderwijs. Ik hoop dat u de parlementsleden kan inspireren, en blijft aanmanen, om een open en ambitieus debat te voeren. Een debat dat niet wordt vertroebeld door partijpolitieke belangen. Een debat dat niet over punten en komma’s gaat, maar over de vraag hoe we kunnen vermijden dat er in het onderwijs van vandaag onnodig veel energie wordt geïnvesteerd in de ontwikkeling van competenties die tot de wereld van gisteren behoren. Onze leerlingen zitten niet op school om punten te sprokkelen. Onze leerlingen zitten niet op school om kennis te absorberen en die klakkeloos te reproduceren op het juiste moment. Dat kunnen machines ondertussen beter dan wij. Onze leerlingen zitten op school om te leren hoe ze kritisch en efficiënt kunnen omgaan met de overvloed aan informatie waarmee ze overspoeld worden. Ze zitten op school om te leren hoe ze kennis kunnen toepassen in complexe en onverwachte situaties. Ze zitten op school om te leren zelfstandig beslissingen te nemen en problemen op te lossen. Ze zitten op school om vreedzaam en constructief te leren samenwerken, samen leven en samen leren met anderen. Ze zitten op school om creatief te leren denken en met verandering te leren omgaan. Ze zitten op school om leergierig te blijven en erop te vertrouwen dat ze hun hele leven kunnen blijven leren, ook uit hun fouten. Ze zitten op school om betere mensen te worden: mensen die weten hoe ze vorm kunnen geven aan hun eigen leven en aan een betere wereld om hen heen. Wat in de vorige eeuw nog een vrijblijvend pakket van vakoverstijgende sleutelcompetenties was, dient zich steeds prominenter aan als een centrale component van het 21ste-eeuwse curriculum. Ik hoop stiekem dat u blijft zoeken naar manieren om een groot publiek van ouders, leerkrachten, directies en onderwijsondersteuners in het debat over dat curriculum te betrekken.
Ja, ik weet het, u hebt gelijk. U hebt als minister minder vat op wat er in het onderwijs daadwerkelijk gebeurt dan de meeste mensen denken. Uw regering kan dan misschien een prachtig, eigentijds curriculum in eloquente volzinnen uitschrijven en er ronkende verklaringen in de media over afleggen, maar waar het in de klas écht over gaat, dat bepaalt de leraar. Eerlijk gezegd vind ik dat voor een minister een erg troostvolle, ja zelfs verkwikkende gedachte. Het geeft namelijk glashelder aan dat als u iets in het onderwijs in beweging wil brengen, u met leraren aan de slag moet gaan. De leraar maakt het ultieme verschil, zo luidt de wellicht belangrijkste conclusie uit het recente internationaal onderzoek naar de impact van onderwijs op leren. Of nog correcter, het schoolteam doet dat. Schoolteams hebben de sleutel in handen om ons uitstekende onderwijs nog uitstekender te maken, om ons Vlaams onderwijs nog eigentijdser, dichterbij-de-wereld en zinvoller te maken. U kan schoolteams daarbij helpen. Laat hen toe om zich maximaal op hun kerntaak te concentreren: met leerlingen in interactie gaan en een leeromgeving creëren waarin die leerlingen zich maximaal ontwikkelen en cruciale sleutelcompetenties verwerven. Al de rest is bijzaak en onnodig formalisme. Ik steun u dus volmondig in uw pogingen om de administratieve last voor schoolteams af te bouwen. Ik hoop ook dat het overleg dat u momenteel voert over de loopbaan van de leraar leidt tot een nog sterkere lerarenopleiding, een aanvangsbegeleiding voor elke startende leraar en een resem maatregelen die ervaren leraren kansen geven om hun professionele deskundigheid loopbaan-lang verder uit te bouwen.
Allemaal willen we het beste onderwijs. Dat is een onderwijs dat voor alle leerlingen werkt. Helaas, we hebben in Vlaanderen op dat vlak nog een hele weg af te leggen. Het blijft zorgwekkend dat ons onderwijs-van-nu beter werkt voor de kinderen van ouders voor wie het onderwijs-van-het-verleden beter werkte. Het onderwijs-van-de-toekomst moet die smet wegwerken. De inzet is hoog. We kunnen het ons niet veroorloven om zoveel potentieel en positieve energie-voor-leren verloren te laten gaan.. Niet alleen op economisch vlak, maar ook op sociaal en persoonlijk vlak. De vraag is dus: hoe kunnen we ervoor zorgen dat ons onderwijs voor alle leerlingen tot maximale ontwikkeling leidt? Het ontbreekt ons niet aan analyses van het probleem of aan ideeën voor maatregelen die een verschil kunnen maken (u kan dat in hoofdstuk 6 van mijn boek nalezen als u even tijd zou vinden, misschien tijdens de kerstvakantie?). Op de bestrijding van kansarmoede, ongekwalificeerde uitstroom en ongelijke onderwijskansen mag niet bespaard worden. Besparingen op het onderwijsbudget mogen dan op korte termijn goed zijn voor de begroting, maar wat we vandaag in ons onderwijs niet kunnen realiseren, betalen we morgen met intrest terug in de vorm van extra uitgaven voor werkloosheidsvergoedingen, bestrijding van criminaliteit, gezondheidsproblemen en armoede. Het geld dat u nu investeert in extra leerkrachten en werkingsmiddelen voor scholen met veel sociaal kwetsbare leerlingen en leerlingen met bijzondere ondersteuningsbehoeften, in de deskundigheidsbevordering van leerkrachten op het vlak van omgaan met verschillen tussen leerlingen, in studiebeurzen en studiefinanciering, verdient u morgen dubbel en dik terug in de vorm van een verhoogd bruto nationaal product en bruto nationaal geluk. Het geld dat uw collega-ministers mee investeren in de strijd tegen kinderarmoede helpt de sociale kloof in ons onderwijs te dichten.
Geloof niet in instant-mirakeloplossingen. Nog een taaltest meer helpt niet om de onderwijsachterstand van vele niet-Nederlandstalige leerlingen op te lossen. We hebben in ons onderwijs niet meer tests nodig, we hebben schoolteams nodig die evaluatie gebruiken om hun leerlingen te voorzien van bruikbare feedback, om hun leerlingen positieve energie-voor-leren te geven, om de kwaliteit van hun eigen onderwijs in vraag te stellen en bij te sturen.
Er is reden tot hoop en optimisme. Vele schoolteams in Vlaanderen bouwen vandaag in alle stilte aan de vernieuwing en verbetering van hun onderwijs, vele schoolteams denken actief na over het onderwijs voor de toekomst. Ze zoeken gedreven naar manieren om hun leerlingen te passioneren en hen relevante, zinvolle dingen te doen leren. Ze timmeren aan de weg van wat ik in mijn boek “duurzaam onderwijs” noem. Het is die “drive”, die energie van schoolteams die we nodig hebben om in Vlaanderen het beste onderwijs van de wereld te ontwikkelen. Ik hoop vurig dat u alle middelen waarover u beschikt zal gebruiken om die “drive” van schoolteams verder aan te jagen.
Ik wens u een deugddoende, verkwikkende, inspirerende kerstvakantie!
Kris Van den Branden
P.S. Blijft u uw collega-ministers aanporren om samen met u te blijven ijveren voor gratis onderwijs voor elk kind ter wereld? Onderwijs is een dam tegen discriminatie en racisme, tegen oppervlakkig zwart-wit-denken, tegen de dictatuur van driest geweld en onderdrukking, tegen uitbuiting en mishandeling, Onderwijs geeft mensen de kans om volwaardig mens te worden. Onderwijs is dé hefboom voor een beter leven en een betere wereld.
DUURZAAM ONDERWIJS 