Het Nederlandse Platform Onderwijs 2032 heeft haar eindadvies uitgebracht over het onderwijs van de toekomst. Dat deed ze op basis van een brede maatschappelijke dialoog met leerlingen, leraren, ouders, directies, bedrijfsleiders, burgers, kortom met iedereen die wou bijdragen tot het debat. Dit zijn de grote lijnen van haar advies:

• Er is een nieuwe koers in het onderwijs nodig. In het curriculum moet een goed evenwicht gezocht worden tussen persoonsvorming, maatschappelijke vorming en kennisontwikkeling. Zo bouwt het onderwijs van de toekomst aan de vorming van jonge mensen die aardig, vaardig en waardig zijn.
• Om dat te bereiken dient het toekomstgericht onderwijs de volgende 5 basiskenmerken te vertonen:
  • De leerling ontwikkelt kennis en vaardigheden door creativiteit en nieuwsgierigheid in te zetten: leerlingen leren zelf (kritische) vragen te stellen en hun verbeelding te gebruiken.
  • De leerling vormt zijn persoonlijkheid: leerlingen leren zelfstandig keuzes te maken en initiatief te nemen, maar houden ook rekening met de keuzes en behoeften van anderen. Ze leren omgaan met hun emoties, en ook met die van anderen.
  • De leerling leert omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheid en over grenzen heen te kijken: leerlingen vormen zich tot verantwoordelijke burgers met een open houding ten opzichte van andere mensen en andere culturen.
  • De leerling leert de kansen van de digitale wereld te benutten: leerlingen leren efficiënt en vlot met moderne technologie omgaan.
  • De leerling krijgt betekenisvol onderwijs op maat: leerlingen krijgen interessant onderwijs en gedifferentieerde ondersteuning, en leren op een actieve wijze.
• De kennisbasis die leerlingen opbouwen moet stevig zijn, maar niet uitgebreider dan nodig voor het bereiken van de bovenliggende doelen. Leerlingen maken zich de basiskennis van de belangrijkste kennisdomeinen op een diepgaande manier eigen: “niet van alles een beetje, maar meer van minder”. Het advies onderscheidt drie interdisciplinaire kennisdomeinen waarrond het curriculum wordt opgebouwd: Mens en Maatschappij, Natuur en Technologie, Taal en Cultuur.
• Het Platform schuift ook 5 vakoverstijgende vaardigheden naar voor die ze van centraal belang vindt: Leervaardigheden, Creëren, Kritisch denken, Probleemoplossend vermogen, en Samenwerken.
• Om dit advies te implementeren zullen de eindtermen en leerplannen moeten herzien worden. In het advies wordt ook benadrukt dat een andere manier van toetsen en evalueren zich opdringt, waarbij niet alleen wat meetbaar is, maar ook alles wat “merkbaar” is in de evaluatie wordt opgenomen. Verder moet er tijd en ruimte komen voor lerarenteams om zich te professionaliseren en constructief samen te werken, moeten de lerarenopleidingen afgestemd worden op dit nieuwe perspectief, en moeten actieve samenwerkingsverbanden worden opgezet tussen de verschillende niveaus en geledingen van het onderwijsveld.
• En ten slotte de stem van de leerling: Meer dan 1000 leerlingen werkten mee aan het advies. Zij pleiten voor (a) meer keuzevrijheid in het onderwijs, (b) meer persoonsvorming, (c) meer aandacht voor globalisering, (d) meer maatwerk, (e) meer aandacht voor burgerschapsvaardigheden, en (f) meer maatschappelijke toerusting (voorbereiding op het maatschappelijk leven).

Het volledige eindadvies lezen?

Klik om toegang te krijgen tot Ons-Onderwijs2032-Eindadvies-januari-2016.pdf

Deze tekst verscheen eergisteren als opiniestuk in De Standaard (DS 14/1/2016):

In vele Europese regio’s (inclusief Vlaanderen) is een debat op gang getrokken over de vraag waartoe scholen in de 21^ste eeuw dienen. Op de keper beschouwd gaat die vraag over het soort mensen dat we willen vormen. Tijdens de afgelopen 30 jaar werd daarbij door pedagogen en beleidsmakers bijzonder veel nadruk gelegd op de individuele persoonlijkheidsontwikkeling van leerlingen. Het onderwijs moet kinderen en jongeren maximaal ondersteunen om hun persoonlijke talenten te ontwikkelen, hun beperkingen te overstijgen en op te groeien tot onafhankelijke denkers die zelfstandig beslissingen kunnen nemen. Het onderwijs moet mensen de kans geven om de fundamentele vrijheden die moderne democratieën aan individuen schenken, ten volle te benutten.

Maar de vrijheid van mensen om richting te geven aan hun eigen leven mag niet de vrijheid zijn van de vos in het kippenhok. Met de vrijheid van mensen om de volle verantwoordelijkheid voor hun eigen leven op te nemen, komt ook de verantwoordelijkheid om dezelfde vrijheid van anderen te respecteren en beschermen. De gebeurtenissen in Keulen, en de met de regelmaat van de klok weerkerende rapporten over pestgedrag, huiselijk geweld en kindermishandeling scherpen ons bewustzijn aan dat het onderwijs van de 21^ste eeuw leerlingen systematisch moet aanzetten om verder dan de eigen neus, de selfie, het eigen face te leren kijken. Doorheen hun gehele onderwijsloopbaan (vanaf hun eerste dag in het kleuteronderwijs) moeten leerlingen leren om bij het nemen van hun eigen beslissingen en het plannen van hun zelfgestuurde daden rekening te houden met de gevolgen ervan voor andere mensen en voor hun omgeving.

Het onderwijs van de 21^ste eeuw mag de huidige generatie jongeren niet alleen voorbereiden om de volgende lichting carrièrejagers en nuttige winstmakers te worden. We hebben mensen nodig die in balans zijn met zichzelf, anderen en hun omgeving. Mensen die persoonlijke, sociale, maatschappelijke, economische en ecologische belangen evenwichtig kunnen verzoenen. Mensen die hun eigen doelen en geluk kunnen nastreven maar daarbij de doelen van hun medemensen en het welzijn van hun wijdere omgeving niet uit het oog verliezen. We hebben vrije denkers nodig die onafhankelijk en zelfstandig kunnen nadenken, maar die tegelijk vrij van hun eigen denken kunnen komen: mensen die niet onmiddellijk toegeven aan hun eerste emotionele impulsen, associaties en stereotypes, maar hun meningen kunnen bijsturen en open staan voor andere zienswijzen. Mensen met een eigen stem die onbevangen naar anderen kunnen luisteren. We hebben mensen nodig die niet alleen goed kunnen redeneren, maar ook gedreven zijn om goed te doen: positief bezielde en sociaal bewogen mensen die, zelfs als ze beseffen dat ze de grote wereld niet kunnen veranderen, ze wel de kleine wereld om zich heen kunnen verbeteren. We hebben mensen nodig die opkomen tegen het onrecht in de wereld eerder dan zich in het drijfzand van angst, doembeelden en zondebok-denken te laten wegzinken. Mensen die anderen – ook degenen die sterk van hen verschillen – zien als volwaardige mensen met eigen opinies, dromen en ideeën, en die daarom hun volle respect en inlevingsvermogen verdienen. Rechtvaardige mensen die anderen geen rechten ontzeggen die ze zichzelf toe-eigenen. Breeddenkende, hoog-empathische, warmvoelende mensen. Mensen die een bijdrage kunnen en willen leveren tot een wereld in balans.

En om mensen in balans tot volle ontplooiing te doen komen, hebben we een onderwijsprogramma in balans nodig. Een curriculum waarin economische, persoonlijke en sociale doelen geïntegreerd aanwezig zijn, en waarin geen van de drie de andere plattrapt. Een hedendaags, eigentijds curriculum waarbij de kwaliteit van onderwijs niet alleen wordt afgemeten aan de hand van pure leerwinst, maar ook aan het persoonlijk welbevinden, het zelfvertrouwen, de autonomie en motivatie die leerlingen hebben, én aan de warmte van het sociale klimaat dat leerlingen en schoolteams samen creëren. Een curriculum dat menselijkheid en medemenselijkheid in de economie pompt, en creatief rendement in ons persoonlijk en gemeenschapsleven. Een curriculum dat de zin voor het onverwachte, het kunstzinnige en het afwijkende omarmt terwijl gevestigde waarden worden doorgegeven. Een curriculum dat durft te lachen als het al te ernstig wordt en heel ernstig over humor durft nadenken. Een moreel hoogstaand curriculum dat waardigheid, solidariteit en respect doorheen alle lessen en doorheen alle lagen van het menselijk functioneren mengt. Een curriculum dat durft te onderzoeken en te twijfelen aan wat als vaststaand geldt, en dat vastberaden gelooft in de kracht van mensen. Een curriculum dat technologie en economie omarmt, maar er zich niet de wet door laat dicteren. Een curriculum dat inspireert, motiveert, verwondering opwekt en passioneert. Een curriculum dat leerlingen én leerkrachten energie-voor-leren geeft. Een curriculum dat duurzaam leren en duurzaam leven nastreeft.

Leerkrachten die het goede voornemen hebben om hun onderwijs in 2016 (nog) wat eigentijdser te maken, kunnen wellicht inspiratie putten uit de volgende ideeën:

1. Globaliseer

Doorbreek vaker de grenzen tussen de school en de wereld daarbuiten. Hang je lessen op aan dingen die in de echte wereld gebeuren en breng die onderwerpen de klas binnen via moderne media of gastsprekers. Laat je leerlingen als huistaak informatie opzoeken of reportages bekijken die rechtstreeks bij je les aansluiten. Illustreer het belang van bepaalde lesinhouden door te wijzen op toepassingen buiten de school.  Ga met je leerlingen de klas uit en gebruik uitstappen, bedrijfsbezoeken, werkplekleren en buitenschoolse activiteiten om abstracte inhouden te concretiseren.

2. Share

Laat je leerlingen vaker een product, clip, promotalk, presentatie of recensie maken die ze echt aan anderen moeten tonen. Dat kunnen andere leerlingen van hun klas zijn, maar ook medeleerlingen van de school (buiten hun eigen klas) of zelfs een publiek buiten de school. Stimuleer de creatieve vermogens van je leerlingen, en gebruik digitale en niet-digitale kanalen om je leerlingen kansen te bieden om hun creatieve bijdragen verzorgd af te werken en voor te stellen. Probeer ervoor te zorgen dat de leerlingen constructieve feedback krijgen waaruit ze kunnen leren hoe ze hun werk nog kunnen verbeteren.

3. Socialiseer

Doorbreek vaker de grenzen tussen vakken, klasgroepen en studierichtingen. Werk met leerkrachten van verschillende vakken kleine (of grote) projecten uit die je leerlingen de kans geven om inzichten uit diverse vakken op een authentiek, actueel probleem toe te passen. Laat leerlingen van verschillende klassen en studierichtingen met mekaar samenwerken, zodat ze niet alleen van elkaars specifieke expertise kunnen leren, maar ook kunnen leren omgaan met sociale diversiteit. Experimenteer met vormen van peer tutoring over klasgrenzen heen. Doorbreek klasgrenzen om leerlingen met specifieke leerbehoeften gedifferentieerde ondersteuning aan te bieden. Begin met co-teaching, al was het maar voor één keer en voor één specifiek project.

4. Emancipeer

Belichaam de waarden van de 21^ste eeuwse democratie door je leerlingen echt op te voeden tot zelfstandig denkende, autonome wezens. Geef hen tijdens je lessen kansen om eigen keuzes te maken. Laat hen toe kritische vragen over je eigen lesstof te stellen. Straf hun fouten niet af, maar laat hen inzien dat we heel veel van fouten kunnen leren. Leer hen onafhankelijk denken en vermijd betutteling. Leer hen kritisch omgaan met moderne media, met misleidende informatie, met reclame en met de waterval aan ongenuanceerde meningen die veel sociale media domineren. Laat hen aan de hand van voorbeelden uit je eigen vak inzien dat informatie op het internet niet altijd objectieve informatie is. Leer hen dat omgaan met sociale diversiteit begint bij het onderdrukken van impulsieve, stereotiepe etiketten die zich ongeremd aan onze geest opdringen.

5. Engageer

Negeer de grote problemen en uitdagingen van deze eeuw niet. Stimuleer je leerlingen om zich hierover breed en objectief te informeren, op een beschaafde manier in debat te gaan en daarbij respect op te brengen voor uiteenlopende meningen. Geef je leerlingen de kans om zich samen actief in te zetten voor een goed doel en ondersteun hen daarbij. Stimuleer hen om een kleine bijdrage te leveren tot een betere wereld. Hoe klein die bijdrage ook is, ze is groot.

6. Digitaliseer

Maak zinvol en verantwoord gebruik van moderne technologie in de klas. Gebruik technologie bijvoorbeeld om abstracte inhouden aanschouwelijker te maken, om leerlingen op hun eigen tempo toepassingen te laten maken en hen daarbij gedifferentieerd te ondersteunen, om leerlingen met andere leerlingen te laten communiceren, om hun eigen producten te presenteren, om kritisch met informatie te leren omgaan…. Maak van de integratie van technologie geen doel op zich. Het onderwijs wordt in een school niet automatisch beter door de invoering van tablets of computers, maar dat mag je niet tegenhouden om het krachtige potentieel van moderne technologie volop te benutten.

Het gezamenlijk effect van deze acties, hoe klein je ze ook aanzet, kan groot zijn. Niet alleen voor je leerlingen als het gaat om de cognitieve ontwikkeling van allerlei belangrijke sleutelcompetenties van de 21^ste eeuw, maar ook voor de motiverende kracht die je onderwijs op de leerlingen uitoefent: LIKE!