Hoe kunnen scholen gelijke onderwijskansen bevorderen? Hoe ervoor zorgen dat het onderwijs goed werkt voor kinderen van ouders voor wie het onderwijs niet goed werkte?

Omdat het Vlaamse “Steunpunt Gelijke Onderwijskansen” vier jaar geleden werd opgedoekt onder druk van de besparingen, moeten we tegenwoordig vaak naar het buitenland kijken om wetenschappelijke analyses te bemachtigen van de factoren die gelijke onderwijskansen bevorderen. Het Amerikaanse “State Education Resource Center” formuleert op basis van wetenschappelijk onderzoek de volgende 9 standaarden voor een schoolwerking die gelijke onderwijskansen bevordert:

1. Een gezamenlijke focus: Scholen bereiken meer met meer leerlingen als het team, de studenten en de ouders een gedeelde visie hebben op wat ze willen bereiken, en als het schoolteam een geloof uitstraalt dat elke leerling heel veel kan bijleren.

 2. Hoge verwachtingen: Scholen bereiken meer als ze de lat voor alle leerlingen hoog durven leggen, en als ze uitstralen dat alle leerlingen die uitdagingen aankunnen. 

3. Sterk leiderschap: Scholen bereiken meer als de directie die gedeelde visie en hoge verwachtingen aanmoedigt en ondersteunt, en intense samenwerking tussen schoolteamleden bevordert.

4. Gepersonaliseerd, relevant en ‘warm’ onderwijs: In succesvolle scholen investeren leerkrachten in warme relaties met leerlingen, differentiatie op leerlingniveau en het onderwijzen van relevante competenties.

5.  Betrokkenheid van de ouders en buurt: In succesvolle scholen wordt geïnvesteerd in de relatie tussen buurt en school, en tussen ouders en schoolteamleden. Als er problemen opduiken in schoolloopbanen werken ouders en leerkrachten samen aan een oplossing.

6. Intelligent gebruik van evaluatie: In succesvolle scholen worden de resultaten van leerlingen gebruikt om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, en om ondersteuning en differentiatie nog beter af te stemmen op de noden van de leerling(en).

7. Uitdagend curriculum: In succesvolle scholen wordt het curriculum opgebouwd rond kerncompetenties. Studenten krijgen uitdagend onderwijs, en leren via een gezonde mix van instructie, zelfontdekkend leren, projectgebaseerd onderzoek, en de opvolging van de resultaten van evaluatie.

8. Professionalisering van het team: Het team krijgt kansen om zich op de cruciale punten van het curriculum en vernieuwende onderwijsmethodieken na te scholen en te professionaliseren. Leerkrachten krijgen informatie over wetenschappelijk onderzoek dat op objectieve wijze aantoont “wat werkt” in het onderwijs en leren ook zelf actie-onderzoek in hun eigen school uitvoeren.

9. Flexibel tijdsgebruik: Succesvolle scholen gaan flexibel om met klassenstructuren, tijdsindelingen, binnen- en buitenschoolse activiteiten. Het leren van de leerling staat daarbij centraal. 

Deze 9 standaarden hebben heel wat gemeenschappelijk met de befaamde 5 standaarden die CREDE (het Centre for Research on Education, Diversity and Excellence) een aantal jaren geleden formuleerde. CREDE was het Amerikaanse Steunpunt Gelijke Onderwijskansen, dat meta-analyses uitvoerde op het onderzoek naar onderwijssucces van allochtone leerlingen (dit centrum werd echter eveneens onder besparingsdruk afgeschaft). Hun 5 standaarden voor gelijke onderwijskansen luidden als volgt:

1. Joint Productive Activity: Scholen bereiken meer naarmate de leerkrachten met hun leerlingen gezamenlijke projecten uitvoeren, waarbij ze samen naar een zinvol, motiverend doel toe werken. Krachtig onderwijs (vooral voor sociaal kwetsbare leerlingen) is een onderwijs waarbij heel veel actie en interactie ontstaat rond opdrachten, taken en projecten die samen worden opgenomen. Via die actie en interactie ontwikkelen leerkrachten en leerlingen nieuwe inzichten die voortspruiten uit gezamenlijke ervaringen.

2. Language and literacy across the curriculum: Voor sociaal kwetsbare en allochtone leerlingen is het van cruciaal belang om in alle domeinen en vakken aan schoolse taalvaardigheid en geletterdheid te werken. Leerlingen moeten de taalvaardigheid verwerven om in alle vakken over ervaringen te praten, lezen, schrijven en luisteren, en moeten hun talig repertoire gevoelig uitbreiden.

3. Making meaning: connecting content to students’ lives: Abstracte inzichten kunnen best opgebouwd worden vanuit concrete ervaringen en contexten. Bruggen en verbindingen moeten gebouwd worden tussen de ervaringen en de leefwereld van de kinderen (buiten de school) en de inhouden die op school worden behandeld.  Nieuwe inzichten en inhouden moeten verbonden worden aan wat de leerlingen al kunnen en kennen. 

4. Challenging activities: Voor sociaal kwetsbare leerlingen moet de lat hoog blijven liggen. Net voor deze leerlingen wordt de uitdaging vaak uitgegomd. Ook deze leerlingen moeten gestimuleerd worden om op een hoger niveau te redeneren, om abstracte inzichten op te bouwen, vanuit de exploratie van concrete materialen en ervaringen. Deze leerlingen mogen niet op een dieet gezet worden van “drill and kill” oefeningen.

5. Teaching through conversation: Hoog-kwalitatief onderwijs voor sociaal kwetsbare leerlingen is heel erg interactief. Samen hardop nadenken, samen brainstormen, hypotheses verwoorden en bespreken, mekaar interactief aanvullen en ondersteunen, feedback op mekaars werk geven, en samen nieuwe inzichten tot stand brengen zijn kenmerken van hoog-kwalitatieve instructie. Daarin moeten alle leerlingen volwaardige kansen krijgen om aan de interactie deel te nemen. Iedere stem telt. 

Voor meer informatie:

http://crede.berkeley.edu/research/crede/standards.html

http://ctserc.org/s/index.php?option=com_content&view=section&id=8&Itemid=28

“Verontrustend”, noemde minister Smet de resultaten van de recente internationale PIAAC-studie naar de vaardigheden van volwassenen en jongeren om informatie in digitale omgevingen te verwerken. Vooral het feit dat veel volwassenen en jongeren het heel moeilijk hebben om zelfstandig authentieke problemen in digitale omgevingen op te lossen, stemt tot nadenken. Diep nadenken. Over de manier waarop we met digitale omgevingen in ons onderwijs moeten werken, bijvoorbeeld.

Niet het ongebreideld invoeren van laptops, tablets, apps en digitale borden in  onze schoolomgevingen zal het verschil maken. Het verschil zal zitten in de mate waarin we die fraaie apparaten en toepassingen uitbuiten om leerlingen met complexe informatie te leren omgaan en hen prikkelen om zelf de meest efficiënte oplossing voor een authentiek probleem te leren ontwerpen.

Ik kies bewust voor het woord ‘ontwerpen’: leerlingen moet geleerd worden om niet de slaaf van technologie te zijn, de blinde volger, de automatische tikker, de bliksemsnelle doorklikker, de onkritische copy-and-paster. Leerlingen moeten bevorderd worden tot meester-ontwerpers in een rijke digitale omgeving. Met de kleuren, geluiden, tekens, geschreven en numerieke informatie die op hen afkomen de contouren aftekenen van een mogelijke oplossing voor een klein of groot probleem; met een kritische geest dat eerste ontwerp bijschaven, verfijnen, aanvullen; met gebruik van sociale vaardigheden dat ontwerp bespreken met, of laten feedbacken door, verwante zoekers en hun leerkrachten; met een open geest nieuwe, onverwachte, aangereikte elementen inbrengen om het ontwerp helemaal op punt te stellen; met een evaluatieve geest het ontwerp aftoetsen aan de gegeven opdracht.

Het hoeft daarbij niet per se om spectaculaire klasactiviteiten te gaan. Een eenvoudig voorbeeld: uit het PIAAC-onderzoek blijkt dat veel mensen het moeilijk hebben om hun e-mails te ordenen. In een klasactiviteit bieden we leerlingen 20 korte mailberichten aan van een fictief persoon. In de traditionele, 20ste-eeuwse versie van deze klasactiviteit zouden de leerlingen wellicht ook vier mappen hebben gekregen, en de opdracht om de mailbericht in de ‘juiste’ map onder te brengen, met het gevaar dat de klassikale nabespreking zich zou beperkt hebben tot een afkruisen van goed/fout. In de 21ste-eeuwse, meer duurzame versie krijgen leerlingen geen mappen, maar enkel 20 mailberichten. Ze krijgen de opdracht om zelf mappen te creëren (en de berichten daarin onder te brengen). Dat levert een veel rijkere discussie op: er zijn nu immers meerdere goede oplossingen, waarvan de voor- en nadelen genuanceerd kunnen worden afgewogen. En leerlingen krijgen vooral meer kansen en impulsen om hun creativiteit en probleemoplossend vermogen te ontwikkelen, en om hun keuzes te leren beargumenteren. Ze kunnen naar aanleiding van deze oefening op een metaniveau (leren) nadenken over het ontwerpen van mappenstructuren.

Digitale technologieën hebben dus het onmiskenbare potentieel om leerlingen in een rijke mentale ruimte binnen te brengen, die hun denken en creatief vermogen prikkelen en uitdagen.  Ik hoop dat de ontwerpers van lesmethodes (en hun digitale versies) die uitdaging aangaan: dat zij niet alleen zichzelf, maar vooral hun leerlingen als de ultieme ontwerpers van leeractiviteiten zien.  Het zal onze leerlingen beter wapenen tegen de stroom aan technologisch vernuft die op hen afkomt. Het zal de sociaal kwetsbaren wapenen tegen het misbruik, de verborgen verleiders en de criminele wanpraktijken die de technologische omgeving bezoedelen. Het zal ons onderwijs 21ste-eeuwser en duurzamer maken. Het zal de resultaten op de volgende PIAAC-peiling er (nog) beter doen uitzien.

Meer lezen over de studie: